4 gezichten van Abel Gance, schepper van Napoleon

Het Holland Festival presenteert zondag Abel Gance’s gerestaureerde filmepos Napoleon, met live orkest. Een zeldzaam evenement, want voor het eerst in deze vorm op het Europese vasteland. In 1927 had Gance met Napoleon een baanbrekend en monumentaal werkstuk afgeleverd dat ongebruikelijke eisen aan de projectie stelde (drie doeken) en dat na de eerste voorstellingen in allerlei sterk ingekorte versies de wereld inging.

Napoleon in Ziggo Dome belooft spectaculair te worden, maar wie was die ambitieuze einzelgänger Abel Gance?

1. Pionier

Abel Gance (1889-1981) was in veel opzichten een selfmade-man. Op zijn veertiende gestopt met school, waarna hij tegen de zin van zijn ouders een klerkenbaantje verruilde voor het theater. In film zag hij aanvankelijk weinig, maar toen hij er toch inrolde ontpopte hij zich als een enthousiast experimentator. Hij gebruikte rijders en close-ups toen dat nog als nieuwlichterij werd gezien. Voor de korte komedie La folie du docteur Tube vervormde hij het beeld met lachspiegels, vijf jaar voor het expressionisme van Robert Wiene in Das Cabinet des Dr. Caligari.

2. Beeldenstormer

Het werk van Gance is vaak een mengeling van traditioneel melodrama en visuele avant-garde. Filmhistoricus Kevin Brownlow, de drijvende kracht achter de restauratie van Napoleon, schreef over Gance: “Met zijn stomme films J’accuse, La Roue en Napoleon buitte hij de mogelijkheden van het filmmedium meer dan wie ook uit.”

Voor J’accuse maakte hij opnamen op het slagveld van de Eerste Wereldoorlog. Beelden die destijds diepe indruk maakten. Zijn snelle montages inspireerden naar verluidt de Russische grootmeester Eisenstein. Voor Napoleon bond hij de camera op de rug van een paard. De camera was zijn instrument, en als hij werkte met meervoudige beelden zag hij daar een visueel orkest in.

3. Romanticus

In de toespraak die Gance bij het begin van de opnamen voor Napoleon hield voor zijn medewerkers schilderde hij een visioen van een Homerische en revolutionaire onderneming. “Dit is een film waarmee wij door de grote poort van de geschiedenis de tempel van de kunst betreden.”

Gance zag zichzelf als de Victor Hugo van het witte doek. Hij vond ook dat Napoleon te weinig erkenning had gekregen, maar leefde lang genoeg om het restauratiewerk van Brownlow nog mee te maken.

4. Overlever

Letterlijk: als jongeman herstelde hij van tuberculose – destijds vaak dodelijk. Ook een aanval met mosterdgas in de Eerste Wereldoorlog overleefde hij.

Figuurlijk: de geluidsfilm was een nieuwe uitvinding die hij verwelkomde, maar die hem uiteindelijk geen geluk bracht. Zijn eerste geluidsfilm was de kostbare sciencefictionproductie La Fin du monde (1931). Toen deze flopte zag moest Gance zich veel vaker dan daarvoor schikken naar de wensen van producenten. In de veertig jaar die volgend zou hij nog een kleine twintig films maken, maar veel daarvan deed hij alleen om brood op de plank te krijgen.

Op 92-jarige leeftijd had hij nog een plan voor een epos over Columbus, maar overleed voor hij dat kon realiseren.

De film is eenmalig te zien in Amsterdam.