Zeg ‘Carlo Gesualdo’ en je zegt: ‘hemelse muziek’, en ‘wrede inborst’. De naam van deze renaissancecomponist is onlosmakelijk verbonden met de gruwelijke dubbelmoord die hij pleegde op zijn vrouw en minnaar toen hij deze aantrof in flagrante delicto.
Wie anders dan De Warme Winkel kan hiervan een aansprekende voorstelling maken dacht Tido Visser, artistiek leider van het Nederlands Kamerkoor. Dus sloeg het gerenommeerde koor de handen ineen met het anarchistische theatercollectief voor Gesualdo. De voorstelling gaat 21 juni in première tijdens het Holland Festival. Ik vroeg de acteurs Ward Weemhoff en Mara van Vlijmen naar het hoe en wat.
Al jaren geleden wierp Tido Visser een balletje op: ‘Na afloop van Totaal Thomas stond hij op onze stoep, met het voorstel een voorstelling rond Gesualdo te maken’, herinnert Ward Weemhoff zich. ‘Het is ongebruikelijk dat anderen een idee bij ons pitchen, maar hij stak ons aan met zijn enthousiasme.’ Dat het niet meteen tot een samenwerking leidde kwam doordat ze nog voor zo’n zes jaar aan eigen plannen hadden liggen. Maar het kiempje was gelegd.
Niet opgepoetst
‘Tido heeft zelfs een spreekbeurt voor ons gehouden’, zegt Mara van Vlijmen. ‘Hij vertelde Gesualdo’s levensverhaal en liet wat stukken horen. Dat was het moment waarop ik dacht: ja, daar kunnen we wat mee. De tegenstelling tussen zijn muziek, die echte schoonheid ademt en zijn lugubere geschiedenis is aantrekkelijk voor theatermakers.’
Toch was er een lichte schroom om met het Nederlands Kamerkoor in zee te gaan. Weemhoff: ‘Ik kende het koor niet zo goed. En alles waar Koninklijk of Nederlands voor staat roept bij mij een zeker wantrouwen op. Wij waren een beetje bang dat het heel netjes en opgepoetst zou zijn. Maar toen we een paar concerten bezochten raakten we onder de indruk van hun kwetsbaarheid binnen de vormelijke, establishmentachtige context. Daarop gingen we ons verdiepen in het leven van Gesualdo en zijn muziek beluisteren om te onderzoeken welk repertoire interessant zou kunnen zijn.’
De Mona Lisa van Gesualdo
‘Onafhankelijk van elkaar kwamen we allemaal met ongeveer hetzelfde toplijstje van madrigalen’, vervolgt Weemhoff. ‘Moro, lasso stond bij iedereen bovenaan, dat is toch de Mona Lisa van Gesualdo. Hierover ontstond wel discussie: moeten we dit niet achterwege laten omdat het bijna té populair is? Maar dat zou een nerderig argument zijn, want het is juist een uitdaging je daartoe te verhouden. Wat betreft religieuze stukken staat O vos omnes hoog op de lijst.’
De Warme Winkel is beroemd vanwege zijn zogenoemde oeuvrevoorstellingen. Sluit Gesualdo hierbij aan? Van Vlijmen: ‘Het is een breed begrip. We nemen in onze zoektocht zeker zijn leven en het tijdsgewricht mee, maar dat hoeft niet te betekenen dat we zijn hele levensloop op de bühne presenteren. De thematiek die uit ons onderzoek opborrelt heeft alles te maken met het hier en nu en met onszelf.’
Afstotelijk en aantrekkelijk
Daarin is het collectief nog zoekende. Van Vlijmen: ‘Wat in ieder geval steeds terugkeert is hoe het abjecte in Gesualdo’s levensverhaal tegelijkertijd afstotelijk en aantrekkelijk is. Waar komt die aantrekkingskracht vandaan? Zijn wij misschien enorm sensatiebelust?’
Weemhoff: ‘Dan kom je al snel uit bij het sublieme. Hij dronk menstruatiebloed, hield heksen in de kelder, doodde zijn vrouw en haar minnaar met een mes. En ook nog eens op gruwelijke wijze: hij stak haar 20 keer in haar schaamstreek. Tegelijkertijd componeerde hij hemelse muziek – over eeuwige liefde, over onmogelijke liefde en over de (on)mogelijkheid te sterven. Dat is fascinerend.’
Subliem
Weemhoff trekt een vergelijking met de aanslag op de Twin Towers. ‘Dat je die machtige torens opeens naar de grond ziet zakken is tegelijkertijd angstaanjagend en aantrekkelijk, puur om de fysiekheid ervan.’ Van Vlijmen: ‘Of neem de verkiezing van Trump tot president. Dat is ook een soort sublieme ervaring. Het is enerzijds afstootwekkend, maar anderzijds weet je: hier gaat iets bijzonders gebeuren!’
Dergelijke raakvlakken met de moderne tijd zullen waarschijnlijk niet geëxpliciteerd worden. ‘Die politiek-actuele kant is meer op de achtergrond aanwezig’, zegt Van Vlijmen. Weemhoff vult aan: ‘We zullen eerder inzoomen op universele ervaringen van geweld en seks en de koppeling daarvan aan kunst. Dat zijn thema’s die ons al meer dan tweeduizend jaar bezighouden. Gesualdo werd beroemd omdat hij als eerste met dissonanten ging werken, dat werd pas eeuwen later weer opgepikt. Hij was een pionier.’
Louis CK
Hoewel beiden wars zijn van psychologiseren zien ze hierin toch een verband met zijn lugubere daden. ‘Wanneer je als kunstenaar grenzen wilt verleggen moet je als persoonlijkheid sterk in je schoenen staan’, meent Weemhoff. ‘Ik spreek me niet uit over de moraliteit ervan, maar het verbaast mij niks dat iemand als Louis CK zijn broek laat zakken om zijn stijve lul te tonen. Ook dat is grensoverschrijdend.’ Van Vlijmen herkent bovendien een zekere kwetsbaarheid in de persoon van Gesualdo: ‘Hij was overduidelijk ongelukkig. Dat kwetsbare willen wij inzichtelijk maken.’
Hiertoe stellen de acteurs zich ook zelf kwetsbaar op. Tijdens een sneak-preview maakten zij zich los uit het Kamerkoor, kleedden zich uit en drapeerden zich naakt over elkaar, waarna Weemhoff hen ging schoppen en slaan.
Hij zegt hierover: ‘Dat creëert ongemak, zowel bij ons als het publiek, maar de beste kunst heeft altijd een bepaalde kwetsbaarheid. Dat je dingen niet maskeert, enkel kunde en vakmanschap toont, maar daar ook doorheen durft te breken.’ Van Vlijmen: ‘Bijvoorbeeld door echt de tijd te nemen om op het podium dat genot op te zoeken.’ Weemhoff: ‘Je genereert die wellust overigens niet als persoon maar als toneelspeler.’
Geobsedeerd door muziek
Hebben ze tijdens hun onderzoek sympathie of afkeer voor Gesualdo ontwikkeld? Van Vlijmen: ‘Eerst voelde ik een ongelooflijke weerzin, maar ik vond toch dingen waarmee ik me kan identificeren. Ik vind het aantrekkelijk dat hij zo autistisch met muziek bezig was. Dat hij twee keer per jaar op bezoek ging bij een of ander prinsdom, waar ze maanden daartegen opkeken omdat hij alleen maar urenlang over zijn muziek kon praten. Het ontroert mij dat hij zijn liefde misschien alleen kon uiten in zijn kunst.’
Weemhoff: ‘Ik heb niet zo’n mening over hem als persoon, ik ben fan van zijn muziek! Ik ga nooit iemand moreel wegen, dat geldt voor alle voorstellingen die we tot nu toe gemaakt hebben. Je kijkt ernaar als kunstenaar, de vraag of je sympathie of weerzin voelt is eigenlijk niet relevant. Je maakt een rol van die historische figuur. Daartoe gebruik je de ingrediënten uit zijn leven, in dit geval perversie.’
Bewust luisteren
In een aankondiging las ik iets over een ‘auditief-therapeutische’ sessie. Wat moeten we ons daarbij voorstellen? Weemhoff: ‘Stilte is in het theater nog altijd een onderschat fenomeen. Het is een van de pijlers van je vak, maar die wordt steevast volgejast met herrie: er zoemen altijd ledlampen, ventilators, toneelspots enzovoort. Gesualdo wordt een voorstelling waarbij je je heel sterk bewust wordt van het luisteren. Wij willen de oren van het publiek zalven en geselen.’
Het Nederlands Kamerkoor & De Warme Winkel: Gesualdo, Holland Festival 21-25 juni. Meer info en kaarten hier.
Dit artikel verscheen eerder in het magazine van het Nederlands Kamerkoor.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
