Dans How to be a dictator in Africa, les écrivains Helon Habila et Dinaw Mengestu sont remarquablement positifs quant à l'avenir de leur continent, malgré les réserves de David van Reybrouck et du modérateur Andrew Makkinga.

Dinaw Mengestu deelt zijn achternaam met de voornaam van één van Ethiopië gewezen dictators. “Vooralsnog ben ik schrijver, maar aspireer een carrière als dictator.” Dictators ontstaan niet in een vacuüm, stelt Mengestu. “Wij als burgers scheppen onze leiders.” In zijn voorgedragen verhaal geven de burgers al hun dromen uit handen. Ze schuiven al hun verantwoordelijkheid af richting de machthebbers. En daar gaat het fout.

“In Afrika is lang het nostalgische idee gekoesterd van de Sterke Man, die het land naar eigen inzicht naar zijn hand kon zetten. Maar dat doet geen recht meer aan de huidige complexiteit van de Afrikaanse samenlevingen. Democratie is meer dan alleen stemmen voor het presidentschap, maar draait vooral om locaal, grassroots activisme, en betrokkenheid met locale politiek. Dat zie ik steeds meer gebeuren. En dat stemt hoopvol. Ook al zijn de Afrikaanse dictators erin geslaagd om door constante, bewuste onderontwikkeling elke vorm van staatsinstituties te saboteren – om zelf alle touwtjes in de hand te houden.”

Na een korte, fragmentarische passage te hebben voorgelezen uit zijn ongepubliceerde roman A man of the people, haakt de Nigeriaanse schrijver Helon Habila in. “ Democratie vereist een ‘full commitment’ van de burgers – vindt ook Habila. “In Afrika hebben we de vervelende neiging om onze ouderen teveel te respecteren en hun woord als wet te zien. In een democratie moet je constant knokken, kabaal maken en voor je rechten opkomen. Dat kost nu eenmaal tijd. Nigeria is pas vijftig jaar onafhankelijk.”

Habila haalt een hoopvol voorbeeld aan uit zijn thuisland. De vers gekozen president van Nigeria – met de veelzeggende naam Goodluck Jonathan – probeerde als eerste daad in functie gelijk zijn ambtstermijn met drie jaar te verlengen. Maar het volk kwam gelijk in protest en het nieuwe staatshoofd werd kort gehouden.

In zijn sarcastische verhaal legt de Vlaming David van Reybrouck in tien korte stappen uit, hoe je als dictator aan de macht komt. En blijft. De vraag is waarom er nog steeds geen Afrikaanse Lente is losgebroken – gezien het succes van de Arabische variant. Van Reybrouck schuift het op het ontbreken van een substantiële middenklasse en ook de activistische toepassingen van sociale media staan in Afrika nog relatief in de kinderschoenen. “Democratie is nooit af. Ook niet in Europa. Kijk maar naar de catastrofes in Griekenland en Italië.” Volgens Van Reybrouk is het van een grote arrogantie om te denken dat het Westen zijn vorm van democratie, als een kant en klaar IKEA bouwpakket, op een Afrikaanse samenleving kan loslaten. Dat is gedoemd tot falen.

“Soms is er wel toch zoiets nodig als een ‘goedaardige’ dictator nodig om orde op zaken te stellen,”  zegt Habila, met een demonische grijns. “In Ghana zette de nieuw gekozen president alle leden van de oude corrupte kliek gewoon tegen de muur. Nu is het uitgegroeid tot een van de meest stabiele landen van Afrika.”

Moderator Andrew Makkinga haalt zijn schouders op richting de zaal: “Soms heb je gewoon een boef nodig om een boef te vangen.”