Om eerlijke betaling in de Nederlandse film- en audiovisuele sector mogelijk te maken, zijn forse ingrepen nodig. Dat blijkt uit het rapport Meerkosten in de film- en audiovisuele sector van PPMC Economisch Advies, uitgevoerd in opdracht van Kunsten ’92. De kosten voor het realiseren van Fair Pay lopen op tot gemiddeld 42% van de totale beloning en 23% van de totale productiekosten. Daarmee kent de film- en audiovisuele sector de grootste achterstand van alle landelijk onderzochte sectoren in de culturele en creatieve sector.
De onderzoekers namen zes representatieve producties onder de loep: vier afgeronde speelfilms en twee documentaires. De conclusie: er is een forse inhaalslag nodig om onderbetaling en onbetaald overwerk aan te pakken. Vooral regie, uitvoerende productie en het art department (vormgeving en aankleding op de set) blijven structureel achter. Bij documentaires loopt de achterstand op tot 67% van de totale beloning; bij speelfilms is dat 40%.
De oorzaak is een optelsom van structurele knelpunten:
– Er ontbrak jarenlang een beloningsrichtlijn, en indexatie bleef uit;
– Filmproducties werken, door het projectmatige karakter en de aard van werkzaamheden, grotendeels met zzp’ers – de meest kwetsbare groep als het gaat om Fair Pay;
– Overwerk wordt zelden gecompenseerd, doordat financieringscontracten al vóór de productie vastliggen en nauwelijks ruimte laten voor bijsturing tijdens het creatieve proces.
Eerste stappen gezet – vervolg vergt commitment van sector, financiers én overheid
Vanaf 2025 geldt Fair Pay als norm voor aanvragers van subsidie binnen de culturele en creatieve sector vanuit overheden en rijkscultuurfondsen. Sectoren moeten aantonen dat ze ‘fair’ betalen door aan te sluiten op een cao of een honorariumrichtlijn.
In een continu veranderend medialandschap is dit een urgente opgave voor de film- en audiovisuele sector, die samenwerking vereist.
De eerste stap is gezet. Aan de Ketentafel Film/AV-productie – onderdeel van het programma fairPACCT van Platform ACCT – bereikten opdrachtnemers (zoals regie, scenario, cast en crew) en opdrachtgevers (producenten en publieke omroepen) eind vorig jaar overeenstemming over een reeks Fair Pay-praktijkinstrumenten voor zzp’ers. Sinds 1 januari 2025 zijn onder meer een leidraad voor veilig en gezond werken en een jaarlijks geïndexeerde honorariumrichtlijn beschikbaar voor gebruik in de praktijk. Kijk voor meer informatie over de ketentafel Film/AV productie ici.
De volgende stap is dat deze richtlijnen breed worden toegepast en structureel worden verankerd in de werkpraktijk. Elke productie moet starten met een realistische begroting en duidelijke afspraken over beloning en inzet.
Fair Pay vereist structurele financiering én gezamenlijke inzet van alle betrokken financiers. Het Nederlands Filmfonds zette hierin al een stap door zijn bijdragen te verhogen en daarbinnen gemiddeld 25% voor Fair Pay te oormerken. Ook andere fondsen, instellingen en marktpartijen – zoals publieke en commerciële omroepen, distributeurs en streamers – moeten hun verantwoordelijkheid nemen en hun bijdragen jaarlijks indexeren in lijn met stijgende lonen en productiekosten.
Tot slot is verbreding van het financieringsinstrumentarium cruciaal – bijvoorbeeld via fiscale stimuleringsmaatregelen zoals een tax rebate of tax shelter, naar voorbeeld van omliggende landen. Als de inhaalslag niet in een keer mogelijk is raden de onderzoekers aan te starten met documentaires en de departementen waar de achterstand het grootst is.
Jeroen Bartelse, voorzitter Kunsten ’92: “Dit onderzoek bevestigt wat in de sector al langer voelbaar is: de film- en AV-sector blijft schrijnend achter als het gaat om eerlijke betaling. We hebben nu zowel de cijfers als de sectorafspraken over eerlijker werk en betere beloning in handen om daar verandering in te brengen.”
Doreen Boonekamp, voorzitter Ketentafel Film/AV productie: “Sector, financiers en overheid: maak samen het verschil om fair pay mogelijk te maken. Pas de richtlijnen toe én versterk door samenwerking de financiële basis per productie. Versnel deze ontwikkeling met aanvullende stimuleringsmaatregelen, zoals die in omringende landen al bestaan.”
Het rapport Meerkosten Fair Pay in de film- audiovisuele sector is een vervolg op het rapport Fair Pay dichterbij (november 2023). De aanbevelingen sluiten aan bij het sectorplan Versterking positie Nederlandse culturele audiovisuele productie (2022). Kunsten ’92 is – als penvoerder van de Code de bonne pratique – opdrachtgever van het onderzoek. Het onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door het Nederlands Filmfonds.
Lees het volledige rapport ici.
Tijdens de NFF Extended in mei 2025 wordt het onderzoek toegelicht en besproken. Ook worden daar de resultaten gedeeld van aanvullend onderzoek naar de gender loonkloof, uitgevoerd door Universiteit Utrecht in samenwerking met de stichting Vrouwen in Beeld en de Dutch Academy For Film.
Français 
Nederlands 
English (UK) 
