Hoe echt wil je het eigenlijk hebben? Is dat bij kunst noodzakelijk? En wat is eigenlijk echt? Een kunstwerk kan duizendvoudig in waarde stijgen als blijkt dat het niet door een amateur, maar een echte meester is gemaakt, of omgekeerd: een schilderij dat eeuwenlang voor een Rembrandt doorging kan alle waarde verliezen als blijkt dat het door een van zijn leerlingen werd gemaakt. 

Abba trekt als hologram volle zalen in Londen. Nederlandse concertzalen plannen de helft van hun seizoen vol met tribute- en coverbands. En, nu we het er toch over hebben: is dat hele Concertgebouworkest niet een ordinaire coverband? Immers, ze spelen muziek die honderden jaren geleden voor het eerst is uitgevoerd en geschreven? Is dat nog wel echt?

Japans antwoord

Laat me een poging doen om uit te leggen waarom ik een nacht wakker heb gelegen na mijn tweede avond in het Holland Festival van dit jaar. Schuld daaraan is About Kazuo Ohno van Takao Kawaguchi. Of liever gezegd: die voorstelling waarin danser Takao Kawaguchi een exacte kopie danst van enkele legendarische momenten van Butoh-legende Kazuo Ohno. En de gedachten die dat oproept, de gesprekken die erop volgen. 

Butoh was in de tweede helft van de vorige eeuw het Japanse antwoord op de moderne dans in het westen. Buiten de gevestigde orde, in oude industriepanden, ontstond iets dat omgekeerd was aan de Japanse traditionele dans. Deze dansmakers, waarvan Kazuo Ohno de voornaamste was, werkten niet langer vanuit de vorm, maar stelden inhoud, emotie, bezieling centraal. Dat maakte hun uitvoeringen natuurlijk uniek. Het was elke avond anders, al naargelang de inspiratie van de uitvoerders, de toeschouwers, het weer, het nieuws van de dag.

Gruizig beeld 

Een paar van die unieke performances van Kazuo Ohno zijn op film vastgelegd. Het meeste materiaal pas van de tijd dat Ohno al aardig op leeftijd was. Je kunt die films vast ergens bekijken. Ik stel me gruizig beeld voor, grofkorrelig en duister. Ze zullen geen volle zalen trekken, alleen al vanwege de technische kwaliteit van de projectie. De Japanse danser Takao Kawaguchi bedacht daarom 12 jaar geleden dat hij de gefilmde dans van Kazuo Ohno live zou gaan kopiëren, begeleid door het originele geluid van de films. 

Dat gaf de anderhalf uur dans in het Amsterdamse theater Frascati iets heel bijzonders mee. Waar zaten we naar te kijken? Kawaguchi danste een letterlijke kopie van het grote voorbeeld Ohno, en daarmee leek het of de oude danser weer tot leven kwam. Maar toch voelde ik ook een gemis. Hoe technisch perfect de re-enactment van de oude dansperformance ook was, het geluid vertelde me een verhaal in zwart-wit, rokende toeschouwers, kleine zaaltjes en een westers publiek dat voor het eerst iets volslagen onbekends meemaakte. Ik wilde heel graag bij dat geluid zijn en niet bij deze exacte kopie. 

Niet exact

Maar de kopie was dus niet exact, want dat was ook niet het doel van Kawaguchi. In het nagesprek vertelde hij dat hij de bewegingen van Ohno precies heeft gekopieerd, maar daar voelt hij niets bij. Of, beter gezegd, hij kopieert niet het gevoel dat Ohno tot zijn bewegingen dreef, want dat gevoel kent hij niet. Hij laat slechts die buitenkant zien. Exact, precies, perfect. Maar hij is aan het tellen en meten. Niet aan het voelen. 

De vraag is dus of die perfecte kopie van de buitenkant net zo goed in staat is om een hedendaags publiek te beroeren. En wat is dat eigenlijk: beroeren? Kawaguchi bracht een diep indrukwekkende voorstelling over fragiliteit en ouderdom, zeker in het precies kopiëren van de laatste publieke verschijning van de oude danser, tegen de honderd en dementerend, en ondersteund door een assistent, maar nog steeds dansend, al was het maar met zijn handen.

Avatar

Dit was technisch spel van eenzelfde onevenaarbaar niveau als een holografisch podium waarop Abba lijkt op te treden. Kawaguchi heeft zich nu al twaalf jaar lang ontwikkeld tot een exacte avatar van zijn grote voorbeeld. Maar hoe echt is dat?

En wat is eigenlijk echt in dit geval? Ligt dat antwoord niet bij ons, op de tribune? Willen we ontroerd raken door een mens van vlees en bloed van 97 jaar, die live, op 6 meter afstand, zijn doodsreutel uitvoert, of nemen we genoegen met de kopie? Waar zou je meer voor betalen? Kawaguchi zou je immers als een minstens even groot kunstenaar kunnen beschouwen als Ohno, alleen is hun stiel diametraal anders. Ohno danste vanuit gevoel, Kawaguchi kopieert de vorm en laat het gevoel aan ons.

Verwarrend, niet? En dat na die omstreden openingsavond van dit Holland Festival, met die nogal onbeholpen, door AI aangestuurde avatars die zo graag echt wilden zijn. En mijn pleidooi daarop voor de praktijk van imitatie als beste vehikel voor een levende traditie. Hoe plaats ik deze bevriezing daarin, en is het eigenlijk wel een bevriezing? Daar kun je minstens een nacht van wakker liggen. 

Tot je de volgende ochtend opstaat, de hond uitlaat en het nieuws aanzet.