Dankzij Elfriede Jelinek weten we sinds 9 juni weer iets beter hoe het is om Oostenrijker te zijn. #hf10

 Door Wijbrand Schaap (foto Arno Declair)

Sinds woensdag 9 juni 2010 lijkt Nederland weer een beetje meer op Oostenrijk, al liggen bij ons de bergen in het zuidoosten, in plaats van in het westen. En er is nog een verschil: wij mogen het toneelwerk van de Oostenrijkse Nobelprijswinnares Elfriede Jelinek nog wel zien, terwijl de strenge schrijfster het in haar eigen vaderland verboden heeft. Omdat het volk het volgens haar niet verdient. Omdat ze het bekrompen kleinburgers vindt die zich te lang hebben kunnen wentelen in hun slachtofferrol tijdens WOII. Ook dat kennen wij.

Net als in Nederland vervagen met het klimmen der jaren sinds de holocaust de grenzen tussen goed en fout, en dat zorgt voor een scherpe stijging van het aantal zaken dat verzwegen moet worden.

In Oostenrijk is er zo de moord op 180 joodse gevangenen, gepleegd door een stel dronken feestvierders in het onooglijke plaatsje Rechnitz, twee dagen voor het eind van de oorlog. Een gruweldaad, waarvan opvallend weinig getuigen over zijn, en waarvan het bewijs jarenlang onvindbaar was.

Jelinek schreef er een stuk over, dat zich het best laat omschrijven als een ingenieuze taalconstructie, waarin banaliteit, hyperintellectualisme en Euripides’ klassieker Bacchanten op een hier en daar onnavolgbare manier verweven zijn. Jelinek, wier wapen de taal is, maakt het haar toehoorders eigenlijk onmogelijk het ergens mee eens, dan wel oneens te zijn. Dat is een kwelling, want we mogen van haar niet boos zijn op de Oostenrijkers, die immers niets aan hun domheid kunnen doen, maar ook niet op ons zelf, omdat we ons zo graag medeschuldig willen voelen aan de misdaden van onze voorouders. Geweldsorgieën, zoals die in Rechnitz, maar even goed die in het klassieke Thebe die Euripides beschrijft in Bacchanten, zijn ook niet toe te schrijven aan hogere machten. Ze zitten in onze genen verankerd en wee ons die ze tot een ding van het verleden verklaren, want het kan morgen weer gebeuren.

We zien Jelineks Rechnitz nu in het Holland Festival, uitgevoerd door zo’n beetje de beste acteurs van het Duitse taalgebied. Dat is maar goed ook, want als we het alleen van regisseur Jossi Wieler zouden moeten hebben, was de avond vooral als moeizaam de geschiedenis in gegaan. Aan de verzameling bodeverhalen die Rechnitz is voegt hij een serie handelingen toe die weinig meer is dan wat oppervlakkig commentaar: geweren die uit de kast vallen, een pizza die druipt, wat zinnelijkheid en uiteindelijk een Sachertorte (chocoladetaart) die meer op de kleren dan in de mond terecht komt.

De vraag is echter of het aan Wieler ligt dat de voorstelling op afstand blijft. Het is ook aan Jelinek te wijten dat zij ons eigenlijk niet tot haar woedende werk wil toelaten. En daarmee voel je je toch weer een beetje meer Oostenrijker, zelfs nog voor de uitslag van de verkiezingen bekend is.

Gezien: Rechnitz door de Münchener Kammerspiele op 9 juni 2010 in de Stadsschouwburg Amsterdam. Daar nog op 10 juni. Inlichtingen: www.hollandfestival.nl