In Nederland wordt de visie op opera vooral gestuurd vanuit de concertpraktijk. Daarmee wijkt de Nederlandse omgang met dit genre flink af van wat in de rest van Euroa gangbaar is. Dat blijkt alleen al uit het feit dat er de afgelopen eeuw vooral werd geïnvesteerd in concertzalen die direct dan ook tot de beste ter wereld horen: het Amsterdamse Concertgebouw, de Doelen in Rotterdam. Met opera werd minder gerekend, getuige de grote hoeveelheid zalen met een te kleine of onbruikbare orkestbak.
Opera is in het verleden vooral een genre geweest waarmee vorstenhuizen zichzelf ronkend konden onderscheiden. Zo een vorstenhuis hebben we in ons land nooit zo gekend. Het grote internationale succes van bijvoorbeeld de Nederlandse Opera in Amsterdam is in niet geringe mate te danken aan de uitmuntende muzikale prestaties van onder meer de begeleidende orkesten.
De Operadagen in Rotterdam zijn inmiddels geheel door Vlamingen overgenomen. De Vlaamse insteek bij opera is bovenal: theater. Aan dat theater wordt muziek toegevoegd en voilà: daar ontstaat muziektheater. Maar dat is dus geen opera. Dit is precies de reden waarom de Vlaamse muziektheatergezelschappen er zo tuk op zijn om bestaande partituren verder uit te breiden met nieuwe muziek en vaak oeverloos te becommentariëren.
In Nederland is dat precies andersom. De basis ligt in de concerttraditie, het nauwgezet volgen van de partituur. Daar worden theater, dans en requisieten aan toegevoegd. Een essentieel verschil: opera en geen muziektheater. De basis van een opera is immers de partituur. Die werd geschreven in innige samenwerking tussen componist en librettist. Hoogstens de regisseur geeft een interpretatie van het geheel.
Tijdens de Operadagen produceerde Opera OT Haydn’s ‘Die Jahreszeiten’, een echt repertoirestuk op de concertpodia. Dit is echter geen operapartituur maar een wereldlijk oratorium – in zijn oorsprong opera zonder theater en meestal met een religieuze context. In deze zin paste deze productie dus weer naadloos in de Vlaamse visie op opera. Met de eenheid van plaats, tijd en handeling wordt een loopje genomen. Maar zou dit dan daarom een slechte productie moeten zijn?
Integendeel.
Mirjam Koen en Gerrit Timmers hebben een zeer inventieve regie uitgedacht op de werkelijk erbarmelijke teksten van baron Gottfried van Swieten. (Als er gefeest moet worden in de Herfst vliegen de joechei’s en de hopsasa’s je om de oren. ) Het vocale werk is dik in orde: de drie solisten, sopraan Robin Johannsen (Hanne), bas Tim Murfin als Simon en Tom Randle – tenor – als Lukas, zijn vocaal uitermate sterk en bewegen soepel op het podium. Dat geldt eveneens voor het uitstekende koor, Vocalconsort Berlin. Effectief was ook de begeleiding van het Gentse barokorkest B’rock en dirigent Christopher Moulds.
De clou van deze productie zat hem niet in de prachtige uitvoering van de muziek maar de tegendraadse en enigmatische enscenering van het duo Koen en Timmers. De jaargetijden die zo schoon worden bezongen, trekken langs als een langzaam veranderend landschap op een projectiewand achter op het podium. Sneeuw smelt, de zon komt steeds hoger aan de hemel en er lijkt geen vuiltje aan de lucht. Het scherm wordt ingekaderd door een hutje links en een schuurtje rechts, een akkertje in het midden.
Maar wat doen dan al die wapens op het podium? Er wordt gejaagd, op hilarische wijze op ratten, maar er valt ook een menselijk slachtoffer. Tanks rijden door het scherm en beschieten een bosje, soldaten laten zich op dreigende wijze ineens gelden en verstoren de idylle. Deze gaat er definitief aan als zich drie terroristen aandienen. In totale redeloosheid wordt Hanne aangerand en bevend van ellende in de akker achter gelaten. Het huis wordt nog even ondersteboven gekieperd en de seizoenen die in Haydn’s oratorium zo worden bezongen krijgen een andere lading.
Zijn de seizoenen nog wel zoals ze waren? De klimaatsverandering krijgt een rol, geweld en oorlog eveneens. Het open einde is intrigerend en geeft ‘Die Jahreszeiten’ een onverwachte extra laag. Maar hoe je het ook wendt of keert: het blijft, mede door het gebrek aan handeling in de tekst, een geënsceneerd oratorium en dat is niet hetzelfde als opera, ook al ligt de concerttraditie hier nadrukkelijk aan de basis.
Daarmee past deze productie keurig in de Operadagen die niet over opera gaan maar over muziekheater.
Nieuwe Luxor Theater, Rotterdam: Rotterdamse Operadagen. Opera OT: Haydn, Die Jahreszeiten. Regie: Mirjam Koen en Gerrit Timmers, muzikale leiding: Christopher Moulds. Bijgewoond woensdag 25 mei. inlichtingen
Nederlands 
English (UK) 
Français 
