Cultuurbeleid kabinet Rutte afgeraden door mecenassen en ondernemers; PVV afwezig bij hoorzitting over toekomst Nederlandse cultuur

Eigenlijk was er maar één compliment voor het kabinet, dat bezig is om gemiddeld 30% te korten op een sector die werk geeft aan tienduizenden Nederlanders. Tijdens de hoorzitting die de tweede kamer op maandag 20 juni belegde was alleen cultuursocioloog Arjo Klamer positief over de daadkracht die staatssecretaris Zijlstra aan de dag legde. Dat hij vervolgens wel vond dat de daadkracht van de staatssecretaris van cultuur een beetje te ver doorschoot, en dat visie ontbrak, was dan weer jammer voor het kabinet.

Daarmee is de uitkomst van de hoorzitting niet best voor het blazoen van Rutte cs. Immers: er waren niet alleen maar ‘usual suspects’ naar de Groen van Prinstererzaal in Den Haag gekomen. Die ‘usual suspects’, die de afgelopen maanden al schreeuwden, stemden en petities opstelden, waren in de ochtend aan de beurt. Elf instellingen en overheden kwamen met talloze handtekeningen en even vurige als veelgehoorde pleidooien voor het behoud van zichzelf en/of de sector.

Echte verrassingen kwamen daarna aan de beurt. Wie had immers verwacht dat de directeur van het volledig met particulier geld draaiende museum Hermitage Amsterdam één van de sterkste pleidooien zou houden voor het behoud van vooral de subsidie voor het culturele MKB? En wat te denken van het Concertgebouwfonds, eveneens volledig subsidievrij, dat nu voor de eigen toekomst vreest omdat de bespelers van het Concertgebouw veel geld kwijtraken? En voor wie dacht dat het na een ruige winter wel zou meevallen met al dat gedoe rond die BTW-verhoging: het ongesubsidieerde Concertgebouw meldt nu al een sterke teruggang in de kaartverkoop voor het komende seizoen, en dat komt door de gedwongen prijsverhoging.

Grootste gemene deler van de reacties van de rijken van Nederland: de smalende houding van het kabinet over kunst en cultuur heeft het klimaat voor particulieren en bedrijven verpest. Er is niets gedaan om het voor die personen en organisaties aantrekkelijk te maken om geld aan kunst te geven. De heer Defares, een groot geldschieter van kunst, sprak hier zelfs van verraad en bedrog. De overheid laat volgens hem de mecenassen in de steek en toont zich geen betrouwbare partner. Een visie die overigens gedeeld werd door uiteenlopende instellingen als het VSB-fons en de Vandenende-Foundation. Voorbeeldje: als een mecenas geld wil steken in een instelling kan hij dat geld aftrekken van de belasting, maar alleen als de investering 5 jaar duurt. Trekt de overheid zich dan uit zo’n instelling terug vóór die vijf jaar afgelopen zijn en valt de instelling om, moet de mecenas het eerder afgetrokken geld alsnog aan de fiscus betalen. Zo loont het dus niet om te investeren in kunstbedrijven.

Uit alle reacties, ook uit die van de gemeentes en provincies, bleek dat noch de minister, noch de premier, noch de staatssecretaris, zich de afgelopen maanden echt hebben verdiept in de materie. Er staat niets klaar om de markt het werk van de regering te laten overnemen, en de suggestie dat het allemaal binnen een jaar geregeld kan worden, is volgens de echte kenners onzin: om de Nederlandse samenleving om te bouwen tot een maatschappij die graag en veel geeft aan kunst, is minstens vijftien jaar nodig. En dan nog is een Amerikaans model hier volgens mecenaatsbemiddelaarster Steenbergen onmogelijk: Nederland heeft geen cultuur waarin megarijken voorkomen die volledig boven de wet staan. En laten die nou net de kurkl van de Amerikaanse kunstsector vormen.

Opnieuw bleek overigens dat het kabinet zuinig is met de waarheid. Halbe Zijlstra, die de bezuinigingen in eerste instantie wilde invoeren per 2014, om een jaar langer te kunnen werken aan een plan, trok dat overgangsjaar terug onder druk van de gemeentes. Volgens die overheden, die middag ook aan het woord, klopt dat wel, maar vergat Zijlstra erbij te melden dat de gemeentes niet vroegen om snelle invoering, maar tegen een overgangsjaar waren, waarin niemand zou weten waar hij of zij aan toe was. Klein detail in de beeldvorming, maar reuze-essentieel, natuurlijk.

Over beeldvorming gesproken: groot was de woede om de afwezigheid van de PVV, in de persoon van cultuurwoordvoerder Martin Bosma. Bart de Liefde, kunstwoordvoerder van de VVD, benadrukte nog eens dat de bezuinigingen echt een plan van de VVD waren, maar haastte zich wel om te melden dat de VVD kunstenaars ook tot de hardwerkende Nederlanders rekende. Wel bracht hij nog de PVV-framing in, die Martin Bosma bij een debat in december introduceerde: veel gemeentes kortten al op kunst voor het kabinet met zijn bezuinigingen kwam. Deze lippendienst aan de afwezige gedoogpartner kan niet verhelen dat het cultuurbeleid inmiddels ook aan de wortels van de PVV knaagt: de PVV Limburg heeft zich tegen de bezuinigingen gekeerd. Dat staat alvast zwart op wit.

Op 27 juni vergadert de kamer met het kabinet over de bezuinigingen. Wellicht gaat het dan ook over het plan van de Amsterdamse wethouder Carolien Gehrels. Zij werkte een compromisvoorstel uit dat uitgaat van 150 miljoen euro bezuiniging in plaats van 200 miljoen. Dekking voor de 50 miljoen verschil hoopt ze te vinden in een besparing op de zogenaamde frictiekosten (kosten voor uitkeringen en rechtszaken over afkoopsommen), die met de plannen van Zijlstra oplopen tot 150 miljoen euro. Daarnaast verwacht ze een investering van het ministerie van Economische Zaken. Dat zet immers hoog in op de creatieve industrie, en het culturele MKB valt daar volgens de wethouder ook onder.

Wat er maandag 27 juni gaat gebeuren is onzeker. Het CDA vroeg om meer creativiteit van de sector en zal de regio willen ontzien, de VVD moet zich bij monde van Bart de Liefde wellicht distantiëren van de harde visieloosheid van de PVV. En de PVV zal om het behoud van de lieve vrede in Limburg de keiharde eis van 200 miljoen moeten loslaten.

Het wordt druk in de Haagse wandelgangen. We houden u zoals altijd op de hoogte.

Infographic from a series made by Abel, Niels and Willem at Mediamatic. Based on an idea by Ruben Pater.