Amsterdam, 1999. Studie Theaterwetenschap, eerstejaarscollege theateranalyse. Ik zit met blocnote en pen in de vingers geklemd, en maak onleesbare aantekeningen. Halverwege het college komt Sjaron Minailo (Tel Aviv, 1979) binnengezwalkt, gehuld in een enorme bontjas, met grote Gucci zonnebril en dreadlocks. Met een zucht ploft hij in de achterste collegebank, hoort drie zinnen van het betoog van de ontregelde docent aan, en roept: “Maar dat heeft Tadeusz Kantor toch al jaren eerder gedaan?!” Gevolgd door: “Ik snap er NIETS van!” De docent laat zich niet uit het veld slaan: “Misschien had u iets eerder moeten aanschuiven.” Ik lachte me dood. Het was het begin van een goede vriendschap.
De flamboyante Minailo was een jaar eerder naar Amsterdam verhuisd, had rudimentair Nederlands onder de knie gekregen, en ontpopte zich in ons eerste jaar op de universiteit als regisseur van Het Verdriet van de Zeedijk: de woest experimentele bewegingstheatergroep die wij als overmoedige theaterstudenten uit de grond hadden gestampt, en die na een aantal rare voorstellingen een zachte dood zou sterven.
Met zijn afstudeerproject Khadish – een videokunstwerk waarin de beeldtaal van MTV werd vermengd met hedendaagse opera – vond Minailo pas echt zijn niche: het muziektheater en de hedendaagse, experimentele opera. Twaalf jaar en talloze producties later werkt Minailo nu als regisseur samen met het Kameroperahuis.
In die hoedanigheid presenteert hij binnenkort de voorstelling Persona, een bewerking van Ingmar Bergman’s gelijknamige meesterwerk uit 1966. De voorstelling wordt gespeeld in De Overkant: een oude loods op het vroegere Storkterrein op de Noordelijke IJ-oever, en gaat 15 augustus in première op het Grachtenfestival in Amsterdam.
“Ik heb Persona twee keer als theatervoorstelling gezien,” vertelt Minailo. “Het is een absolute Bergman klassieker en een van mijn favoriete films. Maar ik vond de theaterversies vaak niet zo boeiend.” Het verhaal toont twee vrouwen die op elkaar zijn aangewezen: de actrice Elizabeth wil niet meer spreken, terwijl haar verpleegster Alma de stilte probeert te doorbreken met een stortvloed aan woorden. In een afgelegen huis aan zee vechten de twee vrouwen een psychologische machtstrijd uit.
Minailo besloot om van Persona muziektheater te maken, met toestemming van de Bergman Foundation – die enthousiast was over zijn plan. “In Bergman’s film is de zwijgende vrouw – door de prachtige cameravoering, en het stille spel – net zo, of misschien wel krachtiger dan de sprekende. Maar op het toneel word Persona vaak gereduceerd tot monoloog. Daarmee doe je geen recht aan de nuances van het zwijgen.”
Mezzosopraan Ellen van Beek geeft met woordloze zang de ‘zwijgende’ Elizabeth vorm, in samenspel met actrice Mira Helmer, cellist Eduard van Regteren Altena en een soundscape van componiste Anne La Berge. Oud-coryfee van De Nederlandse Opera, Winfried Maczewski bedacht het muzikale concept. “Ik zoek naar een nieuwe manier om expressie te geven aan het personage van Elizabeth,” zegt Minailo. “Als ik choreograaf was geweest, had ik haar laten dansen.”
Persona is een heel gelaagd filosofisch verhaal. “Het gaat over het contrast tussen het masker dat de mensen dragen, en hun ziel. Soms bijna letterlijk. Want de naam Alma betekent ‘ziel,’ en Elizabeth is een actrice die steeds van masker heeft moeten wisselen. Maar wat gebeurt er als die personages zich aan elkaar gaan spiegelen? Verder stelt het verhaal de morele vraag of je het recht hebt om je van het leven en de realiteit af te keren. Zoals Elizabeth doet.”
Qua sfeer liet Minailo zich inspireren door het ontregelende Mulholland Drive (2001) van regisseur David Lynch – overigens een film die zelf ook een hommage is aan Bergman’s klassieker. In de repetitieruimte in het Ostadetheater sleutelt het ensemble aan scène vijf. “Dit wordt de meest lastige scène tot nu toe,” zegt muzikaal leider Winfried Maczewski. Minailo roept: “Hier moet de gekte echt naar buiten komen. Eén grote fragmentarische chaos – als een seance – alles dissonant en off-beat.”
Persona. Studio Minailo. Première 15 augustus, daarna tournee.
www.studiominailo.com /// www.grachtenfestival.nl
Nederlands 
English (UK) 
Français 
