Ga naar de inhoud

Holland Festival: 4 manieren om naar de toekomst te kijken

In 2026 gebruiken we de (vaste) beeldtelefoon, lezen we nog gewoon papieren kranten, maar creperen we als onze machines falen. Aldus voorspelt Metropolis, de honderd jaar daarvoor in productie genomen film van Fritz Lang, nu op het Holland Festival vertoond als voorbereiding op het toekomsttheater M.U.R.S..

Altijd fascinerend om te zien hoe het denken over de toekomst gestalte krijgt – wat meer inhoudt dan al dan niet uitkomende technische snufjes. Dat toekomstdenken is het onderzoeksterrein van Patrick van der Duyn. Zijn inleiding bij Metropolis – de eerste grote sciencefictionfilm – leverde de stof voor deze kanttekeningen over het kijken naar de toekomst.

1. De toekomst is nu

Veel toekomstfantasieën weerspiegelen vooral de tijd waarin ze werden bedacht. Dat was bij Jules Verne al zo, en bij Fritz Lang niet anders. Zijn stad van de toekomst is vormgegeven in Art Deco-stijl. Langs manier van filmen weerspiegelt het expressionisme en andere experimenten van de toenmalige cinema. Opvallend zijn de vele Bijbelcitaten. De heldin die de onderdrukte arbeiders inspireert heet Maria. Er is sprake van de terugkeer van een ‘bemiddelaar’ en het hoofdkantoor van de machtige baas van de stad is gemodelleerd naar de toren van Babel.

2. Verlokking of schrikbeeld

In een utopie is de toekomst het paradijs, maar de schrikwekkende dystopieën zijn ver in de meerderheid. Denk aan al die actiefilms, waaronder de Mad Max-reeks, waarin de wereld na een apocalyptische ramp wordt beheerst door gewelddadige bendes. Denk ook aan Kubricks Clockwork Orange of het bij tieners populaire Hunger Games.

Een of andere vorm van klassenstrijd – heersers versus slaven – is een veel voorkomend thema, ook in Metropolis.

Een recente film met utopische inslag is de Disney-productie Tomorrowland (hier uitgebracht als Project T).

Metropolis staat te boek als dystopisch, wat met die arbeiders in hun onderaardse wereld wel terecht is, maar er zit ook een andere kant aan, zo merkte Van der Duyn op. Het motto van het hele spektakel is dat het hart moet bemiddelen tussen hoofd en handen.

3. Technologie als drijvende kracht

De technologische vooruitgang als beloftevolle en tegelijk beangstigende ontwikkeling, daar is het grootste deel van het sciencefictiongenre op gebaseerd. In Metropolis wordt dat verbonden met menselijke oerdriften. Niet de naar de mens gemodelleerde robot, hier voorgesteld als een hedendaagse hoer van Babylon, is de bron van alle chaos, maar de wraakzucht van de door intens verdriet beheerste hoofdingenieur Rotwang.

Het denken hierover verschuift. In de jaren vijftig en zestig werd de technologie van de toekomst als een belofte gezien, tegenwoordig is dat eerder omgekeerd. De vraag ‘kunnen we wat we willen?’ is veranderd in ‘willen we wat we kunnen?’, zo vatte Van der Duyn het samen.

Onze grote afhankelijkheid van de technologische infrastructuur is iets waar Metropolis ook al op zinspeelt.

Een hedendaags sciencefiction-voorbeeld is de satirisch getinte BBC-reeks Black Mirror, over de ongewenste bijverschijnselen van onze verslaving aan technologie.

4. De robot wordt mens

Met een robot die een menselijke gedaante krijgt is Metropolis ook nu nog helemaal up-to-date. Zie Ex_Machina. Ook filosofen denken er over na: wat gebeurt er als robots steeds meer op mensen gaan lijken, en misschien wel beter/slimmer worden? De computer Watson is ons al de baas met met het spelletje Jeopardy. Moeten robots mensenrechten krijgen?

In de Zweedse serie Real Humans verbaast iemand zich erover dat je onder de huid van zo’n mensgelijke robot alleen maar draden en elektronica aantreft. Waarop een meisje stelt: als je een mens openmaakt vind je ook alleen maar botten en darmen.

De ultieme vraag is uiteindelijk: wat maakt ons mens?

Leo Bankersen

Leo Bankersen schrijft over film sinds Chinatown en Night of the Living Dead. Recenseerde als freelance filmjournalist lange tijd voor de GPD. Is nu, onder andere, een van de vaste bijdragers aan De Filmkrant. Breekt graag een lans voor kinderfilms, documentaires en films uit niet-westerse landen. Andere specialiteiten: digitale zaken en filmeducatie.View Author posts

Klein Lidmaatschap
175 / 12 Maanden
Speciaal voor organisaties met een omzet  of subsidie van minder dan 250.000 per jaar.
Geen storende banners
Een premium nieuwsbrief
5 proefabonnementen op de nieuwsbrief
Al onze podcasts
Meepraten over ons beleid
Inzage in de financiën
Exclusieve archieven
Zelf persberichten (laten) plaatsen
Eigen mastodon account op onze instance
Cultureel Lidmaatschap
360 / Jaar
Voor culturele organisaties
Geen storende banners
Een premium Nieuwsbrief
10 proefabonnementen op de nieuwsbrief
Al onze podcasts
Meepraten
Inzage in financiën
Exclusieve archieven
Zelf persberichten (laten) plaatsen
Eigen mastodon-account op onze instance
Samenwerking
Privé Lidmaatschap
50 / Jaar
Voor natuurlijke personen en zzp’ers.
Geen storende banners
Een premium nieuwsbrief
Al onze podcasts
Meepraten over ons beleid
Inzage in de financiën
Exclusieve archieven
Eigen mastodon account op onze instance
nl_NLNederlands