Chantal Akerman: ‘I cannot see myself, because I am myself’

Niet veel regisseurs zijn heel jong al heel iconisch geworden. Chantal Akerman was dat, zowel voor de experimentele film, als voor de feministische. In 1975 brak ze door met Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles, een film die even ontregelend als ingetogen is. Het is haar belangrijkste werk, en ook haar meest radicale. De protagoniste leidt een bestaan van kalme herhaling, ze kookt, ze maakt schoon en ze ontvangt heren in haar huis. Iedere dag stipt tussen 5 en half 6. Ze zorgt voor haar zoon. Alles is geordend, er is geen reden of ruimte voor improvisatie. De film volgt drie dagen in haar leven, waarin haar bestaan langzaam begint te ontrafelen, tot het punt waarop ze een klant vermoordt.

Het radicale zit ‘m niet eens zo zeer in de moord, als wel in de manier waarop we de vrouw volgen. Als ze na een klant een douche neemt, gebeurt dat in real time. Met een washandje en een stukje zeep. De aardappeltjes koken in een geëmailleerd pannetje, je vermoedt dat de pannenlappen nog gehaakt zijn door haar moeder. Haar verdiende geld gaat in een ouderwetse soepterrine. Alles is keurig en aangeharkt. Akerman maakt het onzichtbare bestaan van een huisvrouw zichtbaar. Ze geeft haar een stem. En ze betrekt de toeschouwer bij het meest banale in het leven van deze vrouw: piepers schillen, Wiener schnitzel bakken. Alles krijgt zijn tijd. In dit universum past geen snelle montage.

Ze maakte deze film toen ze 25 jaar was. Piepjong. En ze veranderde de wereld van de film. Ineens was er de vrouwenfilm, en was zij het boegbeeld. Niet dat ze dat wilde. Jaren later sprak ik haar, rond het verschijnen van Un Divan a New York, een niet zo heel bijzondere film met John Hurt als psychoanalist. Ik had braaf allemaal vragen voorbereid over hoe ze zichzelf zag als feministisch regisseur en hoe de filmcultuur veranderd was. Dat zette ze meteen recht met de onvergetelijke woorden:’ I cannot See myself, because I am myself’. Toen vond ik dat stand off-ish en zelfs een beetje arrogant. Veel later begreep ik pas dat het beter is geschiedenis te schrijven dan jezelf in een geschiedenis te schrijven.

Chantal Akerman is vandaag in Brussel overleden, slechts 65 jaar oud.