‘Pas op, achter je!’ Iedereen heeft dat wel eens willen roepen wanneer in een film de held niet in de gaten heeft dat er gevaar dreigt. Nu kan zoiets eindelijk echt. Dat wil zeggen, Late Shift is de eerste lange bioscoopfilm waarin we de hoofdpersoon, de door criminelen tot medewerking gedwongen student Matt aanwijzingen kunnen geven. Niet door te roepen, maar via een app.
Overigens ontdekte ondergetekende bij een voorvertoning dat de gevolgen moeilijk zijn te voorzien. Helpen we de in het nauw gedreven Matt of sturen we hem juist van de wal in de sloot? In Nederland is dit interactieve evenement op woensdag 21 juni eenmalig te beleven in zes Vue-bioscopen.
De interactieve film is een film waarbij je als kijker kan ingrijpen in de loop van het verhaal. Het is een belofte die al lang rondzingt, maar moeilijk blijkt te realiseren. Toch kon het publiek in een bioscoop in New York zoiets al eens meemaken. Daar ging in 1992 de 20 minuten durende interactieve film I’m Your Man in première. De aanwijzingen kregen de personages toen niet via een app, maar door in de bioscoop gemonteerd joysticks. Afgezien van de techniek en de lengte leek dit al behoorlijk op wat Late Shift nu biedt.
Interactieve complicaties
Dat Late Shift nu zo’n 25 jaar later als een primeur wordt gepresenteerd bewijst bewijst wel dat het concept nogal wat complicaties met zich mee brengt. Zeker als we die interactiviteit in een min of meer traditionele speelfilm willen introduceren. Want eigenlijk bestaat de ideale interactieve film al lang, alleen noemen we het dan een computerspel. Maar waar in een game alle scènes ‘live’ door de computer worden gecreëerd, moeten voor een film alle mogelijkheden van te voren worden opgenomen. En er zijn niet eens zoveel keuzemomenten nodig om te zorgen voor een explosie van variaties.
Toch is in de afgelopen decennia op allerlei manieren hardnekkig geprobeerd om de kijker een meer actieve rol te geven. In 2009 presenteerde het Imagine Filmfestival de Canadese interactieve productie Late Fragment. Maar van sturen van het verhaal was daarbij niet echt sprake. Wel kon je als kijker kiezen welke van de personages je wilde volgen. Je kon daarmee als het ware de film ‘live’ monteren.
Ook de term ‘interactieve documentaire’ duikt af en toe op, zoals in 2010 bij het langlopende multimediaproject Highrise van de Canadese regisseur Katerina Cizek. Zij filmde het leven van flatbewoners in allerlei wereldsteden. Als kijker kan je dan op de website als het ware door die woonwijken dwalen en aanklikken waar je naar binnen wilt gaan.
Tuimelende lichamen
Iets soortgelijks, maar dan als een schitterend vormgegeven fictieve quasi-docu, presenteerde het Nederlandse creatieve talent Floris Kaayk vorig jaar op IDFA. In The Modular Body laat Kaayk overtuigend zien dat de wetenschap al kunstmatige lichamen in elkaar kan knutselen. Maar ook hier beperkt de zogenaamde interactiviteit zich tot het naar keuze aanklikken van korte filmpjes. Voor echt sturen van gebeurtenissen kom je al snel in de buurt van game-achtige videoinstallaties. Bijvoorbeeld het bizarre Meat Puppet Arcade vol tuimelende lichamen. Ook vorig jaar op IDFA.
Voor audiovisuele kunstenaars blijft het een uitdagend terrein voor allerlei experimenten. Zo presenteerde Olivier Otten in 2012 de film Order. Een eenzame hoofdpersoon vult zijn dagen met treurige wandelingen en wachten op berichten van zijn geliefde. Als kijker kan je bepalen bij wie bij aanbelt, of hoe hij zijn ontbijt nuttigt. Dat komt al meer in de buurt van een echte interactieve speelfilm. www.selfcontrolfreak.com/order is de plaats om het online te spelen.
Paul Verhoeven
In datzelfde jaar pakte het Nederlands Film Festival onder het motto ‘pak de regie’ flink uit met een spectaculair project. Een thriller met Tygo Gernandt waarbij kijkers live regie-aanwijzingen konden twitteren. Een redactie maakte ter plekke een selectie uit de talloze opdrachten. Tygo kreeg die in het oor gefluisterd.
Via een soortgelijke publieksparticipatie, maar dan niet live, kwam een jaar later de sarcastische overspelkomedie Steekspel tot stand. Paul Verhoeven werkte daar van harte als regisseur aan mee. Het script werd samengesteld uit honderden suggesties van enthousiaste deelnemers aan het project.
Spelplezier
En nu is er dan de interactieve bioscoopfilm Late Shift. Een fraai vormgegeven thriller over een student die een baantje als bewaker in een parkeergarage heeft. Op een nacht valt hij daar in handen van een groep misdadigers die een overval op een veilinghuis heeft beraamd. Gedwongen eraan mee te doen, moet hij vervolgens samen met een vrouwelijke medeplichtige zien te ontsnappen. Lukt het hem er achter te komen wie er achter de schermen aan de touwtjes trekt?
Tenminste, zo ontwikkelden de gebeurtenissen zich tijdens de voorvertoning die ik meemaakte. Alles strak gefilmd en onderhoudend genoeg, ook al duikt er af en toe wel eens een ongeloofwaardig moment op. Zo’n keuze als zoenen of niet zoenen vond ik een beetje kinderachtig. Aan het spelplezier doet het weinig af.
In tientallen penibele situaties moet student Matt spontaan beslissen. Wegrennen of zich stil houden, terugvechten of niet, een onbekende wel of niet vertrouwen, enzovoorts. Zelf hoeft hij niet te kiezen, want dat doet de kijker via de op de smartphone gedownloade app. Dat wil zeggen, Matt volgt de keuze die de meerderheid van het publiek maakt.
Zeven eindes
Het levert in de bioscoop een leuk groepsgevoel op, al kan het ook wel eens irritant zijn wanneer de meerderheid anders beslist dan jij zelf graag had gezien. Zo blijf je alert terwijl de gebeurtenissen een niet te voorspellen richting inslaan. De bezoekers in de zes Vue-bioscopen zullen woensdag dus waarschijnlijk zes verschillende films zien.
Intrigerend, en ook een beetje frustrerend, is dat in het vuur van het spel nauwelijks valt te voorzien of een beslissing grote of kleine gevolgen zal hebben. Ik schat dat ik een zestigtal keuzemomenten tegenkwam, terwijl er toch maar zeven verschillende eindes zijn ingeprogrammeerd. Dat voelt een klein beetje als vals spelen. Maar omdat alle mogelijkheden van te voren gefilmd moeten worden snap ik ook wel dat de makers zich moesten beperken.
Waarschijnlijk zijn er dus veel keuzes die kleine variaties opleveren maar de afloop niet echt beïnvloeden. Ik denk aan de scène waarin Matt de kans krijgt om weg te rennen. Wij kozen voor rennen, maar twee seconden later werd hij al door zijn criminele begeleider in de kraag gepakt en ging hij alsnog mee.
Eindeloos uitproberen
Toch wil je natuurlijk weten wat er gebeurd zou zijn wanneer hij in het begin niet op onderzoek was uitgegaan toen hij in zijn parkeergarage een verdacht figuur op de monitor zag. Die keuze is er namelijk ook. Valt hij dan niet in handen van de gewonde overvaller die hem dwingt om mee te werken? Ik kan me toch nauwelijks voorstellen dat Late Shift ook een variant kent waarin Matt na zijn nachtdienst gewoon weer fluitend naar huis gaat. Het is in ieder geval iets dat nieuwsgierig maakt.
Late Shift speelt met de gevolgen van het toeval, maar om echt te ontdekken wat die gevolgen precies zijn zou je de film vele malen moeten spelen. Heel anders dus dan bijvoorbeeld Tom Tykwers hippe Lola rennt (1999). Daarin krijg je direct te zien hoe het toeval een dramatische gebeurtenis drie verschillende kanten op kan sturen. Maar daar kon de kijker zelf niets kiezen.
In principe biedt Late Shift de mogelijkheid allerlei variaties uit te proberen. Helaas kan dat 21 juni niet in de bioscoop, want daar is het een eenmalig experiment. Gelukkig is Late Shift ook te downloaden in de App Store van iTunes. Wie genoeg nieuwsgierigheid en geduld heeft kan dan eindeloos alle paadjes van de plot bewandelen. En je hoeft je niet te laten wegstemmen door de rest van het publiek.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
