Aantal overnachtingen en goed gelukte city branding als hoogtepunten voor de Culturele Hoofdstad. Dag AARHUS2017, hallo LEEUWARDEN2018. En: VALLETTA2018, mag ik mijn aardappel terug?

Een oeroude melodie zweeft, knettert en dreunt door het gemeentehuis van het Deense Aarhus. De stad is bijna Europese Culturele Hoofdstad-af. Daarom horen we hetzelfde lied bij de overdrachtsceremonie als bij de start op 21 januari. Toen vierde Aarhus het begin van van Aarhus, Europese Culturele Hoofdstad en daverde ‘Jeg drømte mig en drøm i nat’ door de Aarhusse straten.

Kopstukken uit Aarhus’ politieke en culturele leven kijken glimlachend toe hoe de #Aarhus2017-bobo’s het afgelopen culturele jaar op waarde schatten. Burgemeester Jacob Bundsgaard noemt het aantal overnachtingen en de goedgelukte city branding als hoogtepunten. De CEO van #Aarhus2017, Rebecca Matthews, gloeit nog na van alle tentoonstellingen, voorstellingen en projecten die 2017 heeft opgeleverd. Maar vooral de daaruit voortgekomen contacten zijn voor haar het belangrijkst.

Toen kwam de overdracht van het estafettestokje. In dit geval twee zwarte stenen sculpturen met loodzware Noordse uitstraling. Hét moment voor de nieuwe tweelinghoofdsteden, Valletta en Leeuwarden, om een schot voor de boeg te geven.

Boeren, burgers, buitenlui?

Waar Valletta nadrukkelijk voor de stad als aanjager voor de kunst kiest, kiest Leeuwarden voor de verbinding tussen stad en platteland – net als Aarhus dat deed. Veertig procent van alle cultuurprojecten vinden in Leeuwarden plaats, maar de overige zestig procent zijn verspreid over heel Friesland.

In hun aanstekelijke duo-presentatie belichten Claudia Woolgar (Cultural Producer) en Jelle Burggraaf (Head European Affairs) een paar hoogtepunten uit de ruim zestig ‘grote’ evenementen die Leeuwarden en Friesland te wachten staan.

Die grote evenementen mikken (vaak) op een internationaal publiek en zijn geconcentreerd in Leeuwarden, zoals de (al lopende) Mata Hari-tentoonstelling, of de net-echte reuzen van Royal de Luxe die in augustus Leeuwarden onveilig komen maken. Maar ook in Harlingen, de Tall Ships Races, en in Drachten, ofwel Dr8888. Daar nemen Dada en De Stijl de stad tijdelijk over.

Gratis plassen

De kleine evenementen en projecten van #Leeuwarden2018 komen voor het grootste gedeelte voort uit ‘Iepen Mienskip’ of wel Open Gemeenschap. Grassroots, in goed Nederlands. Groepen en individuen uit de Friese samenleving hebben hun ideeën aangemeld. Twee daarvan geven een idee van de geest van #Leeuwarden2018. Dat zijn Free to Pee en Poetic Potatoes.

Free to Pee is de verbluffend eenvoudige oplossing van een bekend festivalprobleem: het gebrek aan openbare toiletten. In plaats van extra toiletten op strategische plaatsen in de stad, maakt het festival gebruik van de reeds aanwezige toiletten. Namelijk die in de huizen van de stadsbewoners. Particulieren in Leeuwarden kunnen met een ‘Free to Pee’-sticker op hun deur laten weten dat bezoekers van hun wc gebruik kunnen maken. Weg met de Dixi’s!

Aardappel anders

Toen in 2012 de voorbereidingen voor Leeuwarden 2018 van start gingen, vroeg boerin Froukje de Jong aan de organisatie: ‘Weten jullie wel dat er tussen Malta en Friesland al een jarenlange band bestaat?’ De Maltezer aardappel, bekend bij verstokte aardappeleters als ‘de’ nieuwe aardappel, komt inderdaad van Malta. Maar het pootgoed voor de aardappel komt uit Friesland – om precies te zijn uit Het Bildt. En dat is al 160 jaar zo.

In het Internationale Jaar van de Aardappel 2008 organiseerden Friese aardappeltelers De Bildtse Aardappelweken: een kunstfestival losjes gedrapeerd rond de aardappel. In 2012 ontstond naast de bestaande, agrarische verbanden ook een culturele band tussen Malta en Friesland. Valletta en Leeuwarden werden toen namelijk uitverkozen tot European Capital of Culture (ECOC). Het zijn allebei ook tweetalige steden. Naast Engels en Nederlands zijn Malti en Fries officiële voertalen. Daarmee kreeg het aardappelfestival, met dank aan aanjager boerin Froukje de Jong, een nieuwe dimensie: Poetic Potato.

Sinds het najaar van 2014 reizen er elk jaar tien Friese gedichten samen met het pootgoed naar Malta. En sinds het voorjaar van 2015 reizen er jaarlijks tien Maltese gedichten met de nieuwe aardappels terug.

Als voorlopig hoogtepunt komt in het voorjaar van 2018 een boek uit met de verzamelde gedichten. Parallel aan het poëtische project loopt een schoolproject. Daarin schrijven leerlingen van Maltezer en Friese scholen ook gedichten in alle vier de officiële talen. Maar ze leren ook meer over Malta, Friesland, landbouw en eten. En zo komen minderheidstalen, voedingsleer, landbouw en kunst samen in een onverwachte combinatie. What’s not to like?

Vrijwilligers, de smeerolie voor cultuur

Eén van de zaken die #Aarhus2017 af en toe wel hebben bemoeilijkt, is het aantal vrijwilligers. Op het eerste gezicht was dat niet zo zichtbaar omdat de fel-oranje jasjes overal te vinden waren tijdens evenementen. Bijvoorbeeld op de afsluitingsavond, 9 december. Op de meest obscure plaatsen stonden vrijwilligers met zaklantaarns in de vriesnacht om het toegestroomde publiek bij te lichten en te waarschuwen voor het gladde plaveisel.

Bij grote evenementen die meer tijd en inzet vergden, werden de aantallen echter niet gehaald. Zo waren bij de openluchtvoorstelling Røde Orm veel minder figuranten betrokken. Daardoor zagen de veldslagscènes er een stuk minder massaal en indrukwekkend uit dan voorzien. De gevraagde inzet loog er ook niet om: bijna een jaar lang oefenen en leren zwaardvechten, en de hele maand juni bijna elke avond spelen.

Bij #Leeuwarden 2018 zijn ze daar niet zo bang voor. “We hebben geïnformeerd bij alle deelnemers, en die zeiden dat ze hun zaakjes eigenlijk aardig op orde hadden,” zegt CEO Tjeerd van Bekkum. Niettemin heeft de organisatie een oproepteam van vrijwilligers opgezet, dat kan bijspringen in de hele provincie als de nood opeens aan de man is.

Aanloop naar cultuur en werk

Van Bekkum noemt nog een ander, bijzonder aspect van de vrijwilligerscoördinatie in #Leeuwarden2018: een aantal vrijwilligers zijn langdurig werklozen. Onder de vleugels van welzijnsorganisatie Wellzo krijgen ze een duwtje in de richting van de arbeidsmarkt, door bij wijze van aanloop vrijwilligerswerk te doen.

Maar zover is het nog niet. Op vrijdag 26 januari gaat #Leeuwarden2018 van start – in de hele provincie. Alle musea zijn die avond open, en met klokgebeier begint het nieuwe culturele jaar. Op zaterdag 27 januari staat Leeuwarden in het middelpunt . Dan verandert de stad in een lopend buffet van de culturele belevenissen, die voor 2018 op de rol staan.