Zaait de lange arm van Emmanuel Macron verdeeldheid op een Haags Literatuurfestival? Net niet. (Maar moeten we ooit weer allemaal Frans spreken?) #wu18

Leïla Slimani, de Marokkaans-Franse auteur die met haar roman Een Zachte Hand de prestigieuze Prix Goncourt in de wacht sleepte, heeft ter elfder ure afgezegd voor Winternachten. De reden was niet de storm van donderdag. DE reden was persoonlijk. Maar zou ook te maken kunnen hebben met iets anders. De hoofdgast van het Internationale Literaire Festival in Den Haag, Alain Mabanckou, en Slimani staan namelijk enigszins tegenover elkaar in een conflict rond iets wat buiten Frankrijk nauwelijks opzien heeft gebaard, maar dat binnenslands nogal opspeelt. De gerenommeerde auteur, hier bekend van zijn roman Prins Peper, weigert namelijk hartgrondig mee te werken aan een project van Emmanuel Macron dat beoogt het Frans de eerste taal van Afrika, en misschien wel de wereld te maken. Een project waarvan Slimani tot officieuze ambassadeur is benoemd.

Dat ambitieuze project, dat de Franse president in november 2017 lanceerde, wordt van ganser harte gesteund door Leïla Slimani. Alain Mabanckou liet net in de week dat Winternachten begon weten dat hij het vooral ziet als een uitwas van de voortdurende koloniale onderdrukking door Frankrijk van het Afrikaanse continent. Het festival zou daarmee wel eens het toneel kunnen zijn geworden van een broeder-en-zustertwist. Officieel heeft de afzegging van Slimani hier overigens niks mee te maken. Het is iets intern Frans, dus waarom dit geëxporteerd? 

Vijfde plaats

Maar zo intern is die ruzie natuurlijk niet. Het streven van Macron om het Frans omhoog te brengen van de vijfde plaats (na het Mandarijn, Engels, Spaans en Arabisch) naar de tweede, of liever nog de eerste plaats van de wereldtalen heeft natuurlijk wel iets megalomaans. En het doet inderdaad denken aan kolonialisme, dus Mabanckou zou weleens gelijk kunnen hebben. Dat had aardige debatten kunnen opleveren. Jammer dat we die missen, want dat er iets speelt met taal en wereldvrede, is duidelijk.

De onomstreden andere hoofdgast van het festival, Mohsin Hamid, had over taal namelijk een boel interessants te vertellen in zijn gesprek met Margot Dijkgraaf. Hij hield een stevig pleidooi voor meertaligheid. ‘Het duurt niet lang meer of iedereen op de wereld spreekt een vorm van Engels’, verklaarde hij. ‘Het internet zal dat proces alleen maar versnellen. Maar dat proces zal de eigen taal van de mensen niet doen verdwijnen. Mensen zullen altijd een eigen taal naast het Engels blijven spreken.’

Wereldburgers

Meertaligheid zorgt ervoor dat je een ruimere blik op de wereld krijgt. ‘Elke taal is een omschrijving van de wereld in een eigen begrippenkader, dat best beperkt is,’ betoogde hij. ‘Door dezelfde wereld te beschrijven met de woorden van een andere taal, kom je erachter dat er andere, rare manieren zijn om diezelfde wereld te beschrijven. Dat verhoogt je gevoeligheid voor andere opvattingen en relativeert je eigen blik.’

Mohsin Hamid droomt van een gediversifieerd wereldburgerschap. ‘Over een paar honderd jaar kijken de mensen die dan leven echt met afgrijzen op deze tijd terug. Men zal het onvoorstelbaar vinden dat mensen nu niet even onbeperkt kunnen reizen tussen Lahore en Parijs als ze wel kunnen tussen Amsterdam en Den Haag.’ Hamid ziet een toekomst voor zich waarin het primaat ligt bij steden in plaats van bij het negentiende-eeuwse begrip van de natiestaat.

Fragiele utopie

Het is jammer dat de beweging van het wij-gevoel precies tegengesteld is aan de gewenste ontwikkelingen. Overal groeit het nationalisme en racisme. Dat maakt de droom van Hamid tot een steeds fragielere utopie, maar hij weigert pessimistisch te worden. 

Aan het einde van de roerige vrijdagavond klonk ruim 50 keer het slotkoor van Beethovens Negende Symfonie. De muziek werd door zangeres Jole de Baerdemaeker, accordeonist Oleg Lysenko en celliste Elisabeth Sturtewagen steeds weer in andere variaties uitgevoerd. Tussendoor trad een stoet aan jonge dichters op met elk hun eigen reactie op die ‘Ode aan de vreugde’. Dat ging er soms hard aan toe. De Palestijnse dichter Ghayat Almadhoun spande de kroon met een gedicht waarin hij de haat-liefde verhouding met Europa als zowel aanstichter van ellende als brenger van verlichting perfect verwoordde.

Er zal nog veel water door de Rijn, de Donau of de Loire moeten stromen voor we allemaal broeders zijn. Maar ondertussen levert die zoektocht wel mooie dichtkunst op. Dat is een hele troost.

Goed om te weten

Meegemaakt: Friday Night Unlimited tijdens Festival Winternachten in Den Haag.