Toneelschrijvers en cultuurverkenning (3): ’Hedendaagse musical, een nieuwe traditie onder schrijvers?’

Op 25 januari 2018 zijn de Musical Awards uitgereikt met, zoals we gewend zijn, veel vertaalde heropvoeringen en geijkt repertoire. Ook viel op dat er waardering is voor nieuw Nederlands werk. Menig schrijver zal juichend op de bank hebben gezeten toen ‘Was Getekend, Annie M.G. Schmidt’ in de prijzen viel. Belooft dat iets voor de toekomst? Kan de hedendaagse (kleine) musical een traditie worden onder schrijvers? In gesprek met Dick van den Heuvel en Nathan Vecht.

Een origineel script bekroond

Naast ‘beste musical’ is er voor ‘Was Getekend, Annie M.G. Schmidt’ ook bekroning voor ‘beste script’. En nou schreef workaholic Annie M.G. Schmidt van alles, maar niet haar eigen verhaal. Dat nam Dick van den Heuvel voor zijn rekening met een beetje hulp van een biografie. En, zoals vrijwel elke schrijver met een prijs, is hij niet of nauwelijks genoemd in nieuws- en persberichten.

Heel erg is dat niet, schrijvers hebben amper ego, Dick van den Heuvel niet, en toch was het een uniek moment. De hapjes vlogen hier door de lucht als ware het Nederlands elftal scoorde. Of leek het meer op het moment dat je de volgende dag in de krant leest dat Harold Pinter (2005) en Dario Fo/ Franca Rame (1997) de Nobelprijs voor literatuur in ontvangst mochten nemen…?

Is het al een traditie te noemen?

In voorgaande jaren is de scriptprijs uitgereikt aan Nathan Vecht voor ‘In de ban van Broadway’ en aan Johan Timmer en Lucas de Waard voor ‘Willem Ruis, de show van zijn leven’. Elk jaar lijkt men iets verder af te stappen van gegarandeerd succes en is er meer ruimte voor eigen creatief werk. Qua opdeling binnen het  Nederlandse genre kennen we klassiekers als Op hoop van zegen, de Jantjes en Ciske de Rat. Verder popzangers, biografieën en oude tv-series. Een hedendaagse literaire achtergrond is er bij Turks fruit, Anne, de Tweeling en Kruistocht in Spijkerbroek. Theatermaker Pieter Kramer en Nathan Vecht komen dit seizoen met de musical ‘Selma Ann Louis’, een heel eigen versie.

Van alle in Nederland vertoonde musicals (de lijst zal niet helemaal volledig zijn) is 22% gebaseerd op een Nederlands verhaal.

PerfectPitch#

Bestaat het, de musical als autonoom werk vanuit de ‘literaire’ stem van een schrijver? Bij onze overburen in het Verenigd Koninkrijk wel. Perfect Pitch# legt zich daar als organisatie volledig toe op het schrijven van hedendaagse musicals met doorvoer naar producenten. Opkomend talent in het schrijven en componeren werkt er samen en krijgt support via dramaturgen, coaching en workshops. Shows van deze organisatie zijn inmiddels uitgevoerd van West End tot Korea, ook in België. Het gaat van grote professionele opvoeringen tot scholen en ‘amateurs’. Gefinancierd worden door het ‘Arts Council’, indirect door het ministerie van Cultuur? Zou dat kunnen in Nederland?

‘Als we een import-land zijn dan innoveren we onze kunst niet of nauwelijks.’

Dick van den Heuvel maakt zich met Homemade sterk voor nieuwe musicals voor de jeugd zoals ‘Tina’.

Hebben nieuwe hedendaagse musicals ondersteuning nodig voor schrijvers om een traditie te kunnen vormen? 

‘Met de Musical Award ben ik heel blij; en hij is vooral belangrijk voor het veld waar ik werkzaam in ben. In mijn korte speech – die online te zien is, want de creatieve awards zitten in het voorprogramma en dus niet in de live show – zeg ik dat die prijs een pleidooi is voor “nieuw te schrijven werk”. En zo zie ik het ook: er moet meer geschreven worden en minder vertaald. Eigenlijk ook om het theater als zodanig te beschermen. Als we een import-land zijn (en dat zijn we) dan innoveren we onze kunst niet of nauwelijks. Door zelf te creëren kunnen we uiteindelijk ook materiaal maken dat de wereld over gaat. Zal het niet van mijn hand zijn, dan toch graag van één van mijn vele collega’s.’

‘In welk genre het stuk wordt ingedeeld, is het gesubsidieerd of vrije sector; dat is voor mij niet van wezenlijk belang.’

Nathan Vecht: ‘Selma Ann Louis valt onder musical in de vrije sector. Maar voor mij als schrijver is er wat betreft werkwijze geen onderscheid: analyseren originele script, op zoek naar een inhoudelijke kern die je wil belichten, ombuigen naar een nieuwe opzet, het schrijven van een nieuw script, etc. Daarbij ben ik nooit zo geïnteresseerd geweest in discussies over genre. Musical is een afkorting van Musical Theatre, in het Nederlands: muziektheater. Een voorstelling kan je smaak zijn of niet, en kan geslaagd zijn of mislukt. Een heel genre afkeuren komt vaak door gebrek aan kennis.’

Ben je ver afgeweken van het filmscript?  

‘Het script volgt deels de dramaturgie van het origineel, maar op veel momenten niet. Zo zijn er drie in plaats van twee hoofdrollen, om maar eens iets te noemen. De dialoog is geheel nieuw. Ik maak bij voorkeur nieuw, oorspronkelijk werk. Een bewerking is voor mij alleen maar de moeite waard als het origineel een thema heeft waar ik nu iets over wil vertellen, en er totale vrijheid is om met het bestaande materiaal aan de haal te gaan.’

‘In het origineel staat de wraakoefening van de vrouw op de man centraal. Bij ons is dat thema ook aanwezig, maar we verbreden het spectrum, bij ons gaat het ook over zelfverwezenlijking, het klassieke road-movie thema: weg van huis bezie je je leven: heb je je dromen waargemaakt? Ben je jezelf trouw gebleven? Voor zover je überhaupt al weet wie je bent. Kleine mensen in strijd met de grote wereld, daarin schuilt de humor en ontroering.’

‘Elk initiatief dat bijdraagt aan de scholing van toneel/musical/scenario-schrijven, juich ik toe.’

Merk je in jouw persoonlijke ontwikkeling als schrijver dat je meer een eigen stempel drukt op een voorstelling?

‘In zowel In de Ban van Broadway als Selma Ann Louis ben ik onderdeel van het creatieve team van Pieter Kramer. De voorstellingen hebben zijn signatuur. Ik bewonder zijn werk van jongs af aan, en de samenwerking bevalt me zeer. In mijn toneelwerk is de invloed van de verschillende regisseurs ook zichtbaar, maar daar is de tekst, en daarmee mijn signatuur prominenter. In Pieters voorstellingen is het meer een samenspel van tekst, liedtekst, decor, muziek, choreografie, die tot het uiteindelijke resultaat leidt. Pieter daagt alle departementen uit om met eigen ideeën te komen. Dat betekent wanneer er een ingenieus lied- of decor-idee ontstaat, ik een scene weer om moet gooien. Maar dat doe ik graag, het geheel zorgt als het goed is voor een magie die meer behelst dan de som der delen.’

PerfectPitch# is in het Verenigd Koninkrijk door de overheid gesubsidieerd. Een musicalschrijfhuis voor heel nieuw te ontwikkelen werk, zou dat wenselijk zijn in Nederland?

‘Lijkt me goed als dat in Nederland komt. We zijn geen toneelschrijfland, zoals de Engelsen of Duitsers dat zijn. Elk initiatief dat bijdraagt aan de scholing van toneel/musical/scenario-schrijven, juich ik toe. Als je iets goed wil doen in ons vak kost dat veel tijd, en moet er dus ook voldoende budget zijn om te kunnen ontwikkelen. Ik geloof dat het creatieve team van ‘The Book of Mormon‘ zeven jaar aan die musical heeft gesleuteld voor het in premiere ging. Alles wat goed is komt langzaam – althans in het theater, is mijn optiek.’

‘zoveel grote vrouwenrollen zijn er – helaas – niet in de cinema, toneel, literatuur.’

Thelma & Louise is symbool geworden van feminisme, hoe komen twee mannen er toe dit te gaan maken? Zijn het metagrappen over feminisme? 

‘Deze producties worden op maat geschreven voor acteurs, in dit geval voor Plien & Bianca en Arjan Ederveen. Dat was mede bepalend voor de keuze om een bewerking te maken van Thelma and Louise. Want zoveel grote vrouwenrollen zijn er – helaas – niet in de cinema, toneel, literatuur. En daarbij: een roadmovie op toneel is eigenlijk onmogelijk, en precies dat vindt Pieter uitdagend; om te kijken of hij het toch gedaan kan krijgen. En inhoudelijk is het een heel interessant verhaal. De film (uit 1991) is behalve een moderne klassieker ook zeer actueel: Thelma and Louise is #metoo avant la lettre.’

Eigentijdse identiteit

Het schrijven van hedendaagse musical zou een verdere traditie kunnen worden omwille van identiteit en herkenning. Want om voor de derde keer in je leven dezelfde bekende musical te zien is wel wat veel. Buitenlands repertoire is hier soms zelfs relatief vaker te zien dan in het land van origine. Dat Nederlandse musicals goed kunnen concurreren is inmiddels ruimschoots bewezen, denk mede aan Soldaat van Oranje, Als op het Leidseplein, Ja Zuster Nee Zuster, Kunt u mij de weg naar Hamelen Vertellen meneer, Zij gelooft in mij, Kruimeltje en heel vele anderen.

Off Broadway

In het buitenland zit de meeste vernieuwing bij de ‘Off Broadway’ musical, de kleine musical. Met het wegvallen van M-Lab is in Nederland een eigen traditie nagenoeg stil komen te vallen. Via het Zonnehuis is er wel productie, geen ontwikkeling. Bij de grote ‘Broadway’-musical is het oude Nederlandse repertoire in het verleden nog ontwikkeld met subsidiegeld. Mogelijk is men hier ook toe aan vernieuwing. Anders dreigt stagnatie en verval in oude titels.

In het kader van inclusief werken en beleid is het musical-schrijven wellicht een overweging waard. Want al lijkt het soms wel, subsidie is niet alleen bedoeld voor waar men het zwaar heeft. Ook nieuwe ontwikkelingen in een vakgebied met substantiële potentie zijn belangrijk. Mogelijk is het even goed om te kijken naar definities. Tijdens het schrijven van dit artikel werd het verschil tussen opera, operette, muziektheater, musical in het theater en musical niet veel duidelijker. Wel duidelijk is dat hoge kunst of lage kunst er minder toe doet voor nieuw beleid.

Meer in lezen in deze serie…

Deel 1 – ‘De Toneelschrijfkunst bloeit zegt de Taalunie’ met Lot Vekemans die haar Staat van Theater vervolgd, en Martine Manten over Toneelschrijfhuis.

‘De toneelschrijfkunst bloeit’, zegt de Taalunie. Tijd voor een verkenning onder toneelschrijvers.

Deel 2 – ’Een zwembad aan stukken die geen publiek vinden is een uitholling van het vak’ met Sophie Kassies over dat het vroeger helemaal niet leuk was in de bijstand door een gebrek aan waardering en respons, en Jibbe Willems over schrijven en skiën.

Toneelschrijvers en cultuurverkenning (2) Sophie Kassies: ’Een zwembad aan stukken die geen publiek vinden is een uitholling van het vak’

Goed om te weten

Het sectoradvies theater wordt op 16 februari in Utrecht gepresenteerd.