De vaste grond is verdwenen. Dankzij de VR-bril zweef ik door een lichtgevend poortje en hoor de stem van Laurie Anderson in mijn oor: “You are now in the heart of the Chalkroom.” Als ik om me heen kijk glijdt mijn blik als een soort schijnwerper langs een woud van graffiti en krijtschetsen dat de zwarte wanden bedekt. Door de controllers die ik bij aanvang in handen kreeg gedrukt in verschillende richtingen te bewegen kan ik alle kanten op bewegen. Het begin van een speurtocht door een doolhof van kamers, tunnels en nauwe gangen. Een wereld vol woorden, tekeningen en gefluisterde zinnen waar je vrijelijk bij kan wegdromen.
Chalkroom is het virtual reality-project van zangeres en performancekunstenaar Laurie Anderson en de Taiwanese mediakunstenaar Hsin-Chien Huang. Vorig jaar op het filmfestival van Venetië uitgeroepen tot beste VR-Experience. Nu de derde presentatie in de reeks Xtended, het virtual reality-programma van Eye.
Grenzeloze droom
Kunstenaars zijn nog steeds bezig te ontdekken wat de mogelijkheden van VR zijn. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat Anderson en Huang een benadering kiezen die tegengesteld is aan die van Alejandro Iñárritu met Carne y Arena. Dat was vorige presentatie in Xtended. Iñárritu plaatst je in een bedrieglijk echte ruimte (zand onder je voeten) waar je rond kan lopen tussen virtuele vluchtelingen. De gebeurtenissen hebben een min of meer vast verloop – je staat als het ware midden in een kort verhaal.
Chalkroom is grenzeloos en doet denken aan een droom waarin je kan vliegen, een fenomeen dat een belangrijke inspiratie voor Anderson was. Bij Iñárritu kan je echt rondlopen in een afgebakende ruimte. Bij Anderson blijf je – net als bij de meeste VR-voorstellingen – gewoon op je draaistoel zitten terwijl je toch onbeperkt rondvliegt. De gebeurtenissen hebben hier ook geen vast verloop. Je kiest zelf je richting en de verschillende kamers. Mensen kom je hier niet tegen – afgezien van Andersons stem en hier en daar een aantal animatiefiguurtjes.
Mediteren of avontureren
Voor iedere bezoeker is de ervaring anders. Dus eigenlijk moet u dit verslag van mijn beleving met een korrel zout nemen. In theorie kan je er ook net zo lang in ronddwalen als je wilt. In de praktijk is in Eye de ervaring beperkt tot 15 minuten per keer. Wie meer wil moet opnieuw instappen. Zelf voelde ik door die beperking wel een zekere spanning. Aan de ene kant de neiging om zo snel mogelijk alles te proberen en overal rond te kijken. Aan de andere kant het gevoel dat het misschien beter is om er iets uit te lichten en daar rustig de tijd voor te nemen. Mediteren of avontureren, het kan allebei, maar natuurlijk niet tegelijk.
Zoals Anderson op haar website vertelt is Chalkroom voor de makers een experiment. Toen Huang haar benaderde voor een VR-productie was haar eerste reactie: “Nee, dat is niets voor mij.” Dat omdat ze VR vooral met games associeerde. Maar toen Huang het een goed idee vond iets anders te proberen, iets met een meer handgemaakte uitstraling, ging ze alsnog om.
Dan is het grappig om te zien dat Chalkroom, zoals het nu is gerealiseerd, toch heel veel game-achtige elementen heeft. Naast het naar eigen believen rondzweven kan je ook kiezen uit acht verschillende ‘kamers’, eigenlijk werelden met ieder hun eigen mogelijkheden. Kies je bijvoorbeeld ‘Free flight’, dan kan je zelfs het Chalkroom-labyrint ontstijgen. Vanuit een hoge positie tussen de wolken kan je er dan op neerkijken. In ‘Dog’ vertrouwt Anderson je toe dat ze droomde dat ze een hond was. In ‘Words’ laat je zelf met een soort toverstaf een tekst op de wand verschijnen. Woorden die, zo fantaseer ik, verwijzen naar de dood van Andersons vader. In ‘Cloud’ laat je de krijtschetsen loskomen van de wand waarna ze als een spiraalnevel rondcirkelen. Overal kunnen op allerlei plaatsen poëzieflarden opduiken.
Verhalenstof
We zien dat hun aanpak aansluit bij het idee dat VR geschikter is voor een ervaringsmachine dan voor een film in een jasje van 360 graden. Bevrijd van het verhaal kiest de bezoeker zijn eigen koers. Overigens is het in dit verband verwarrend dat die ervaring soms – ook door Anderson – een ’travel through stories’ wordt genoemd. Ik heb me daar wel even het hoofd over gebroken. Eerlijk gezegd weet ik niet precies wat ik me moet voorstellen bij zo’n ongetwijfeld conceptueel bedoelde reis door verhalen. Is het omdat de ruwe stof van verhalen, de woorden, letters en frasen soms als sneeuwvlokken om je heen dwarrelen? Is het de poëtische zinsnede dat ‘dingen gemaakt zijn van woorden’? Hier onder meer prachtig gevisualiseerd als een boom met letters als bladeren. Tot nu toe mijn favoriete onderdeel.
Zo valt er ongetwijfeld nog veel meer te associëren en te interpreteren, maar het lijkt mij het beste er niet al te ingewikkeld over te doen. Laat het maar over je komen. Vrij zweven in een prachtig vormgegeven driedimensionaal labyrint, is dat al niet mooi genoeg?
Programma: VR, films, lezing
Chalkroom is van 30 augustus t/m 9 september dagelijks te ervaren in Eye Filmmuseum in Amsterdam. Dit VR-programma wordt in de filmzaal aangevuld met korte performanceregistraties en enkele lange films van Anderson, waaronder het even betoverende als ontroerende Heart of a Dog.
Laurie Anderson zelf is op vrijdag 7 september (20:00 uur) in Eye. Ze houdt een voordracht over haar werk, het belang van storytelling in de politiek en het nut van falen. Een presentatie met beeld, muziek en verwijzingen naar de helden die Anderson inspireren.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
