Podiumkunstenaars lopen miljoen aan Europese subsidie mis door ‘bestuurlijk onvermogen’

‘Onfatsoenlijk en onbeschoft’, zo noemt Miep van Diggelen, oud-bestuursvoorzitter van het Sociaal Fonds Podiumkunsten (SFPK), het handelen van het bestuur van datzelfde fonds. Dat bestuur, of althans een vijftal leden van het zevenkoppige bestuur, besloot – buiten de officiële vergadering om – een eerder door hen in gang gezette subsidieaanvraag in te trekken, zonder die gelezen te hebben. De kansrijke aanvraag ging om een miljoen euro, bestemd voor de verbetering van de arbeidsmarktpositie van acteurs, dansers, orkestmusici en ondersteunend personeel. Het bestuur ontkent in een reactie – bij monde van interim-voorzitter Anne-Marie Harmsen – dat er buiten vergaderingen om besluiten zijn genomen. (De volledige reactie van het bestuur staat onder dit interview.)

Het besluit is niet officieel vastgelegd, omdát de vijf bestuurders het buiten de officiële vergaderingen hebben genomen, stelt Miep van Diggelen. Vervolgens verzochten zij de voorzitter, die het niet eens was met de gekozen werkwijze, af te treden. Die hield de eer aan zichzelf en vertrok, samen met de vice-voorzitter. 

‘Het ergste vind ik dat ze het belang van de podiumkunstenaars echt op de derde plek hebben gezet, en niet op de eerste plek.’ Van Diggelen, die voordat ze vier jaar geleden werd benoemd tot onafhankelijk voorzitter van het Sociaal Fonds carrière maakte als bestuurder bij onder meer de Woonbond en het Stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer, is er nog steeds boos over. Wat is er gebeurd?

Niet gelezen

‘Dat vraag ik me ook af. Ze zeiden op 3 oktober dat ze tegen de Europese subsidieaanvragen waren terwijl ze op 3 juli nog zeiden dat ze konden worden voorbereid.[ref]het overgebleven bestuur ontkent dit: ‘Er is in de vergadering nooit besloten dat er één (of meerdere) aanvragen voorbereid/gedaan zouden worden. Het bestuur heeft wel besloten om eerst -samen met de sociale partners- de strategie uit te zetten voor de komende jaren. Daaruit zou kunnen volgen dat er ESF aanvragen gedaan worden.'(Darentegen heb ik concreet bewijs gezien dat op 3 juli wel degelijk een aanvraag met unanieme instemming in gang is gezet (WS))[/ref] Als ze worden voorbereid, betekent dat nog niet dat je ze indient, want daar moet je bestuurlijke dekking voor hebben. Dat je dan vervolgens zegt: “We hebben ze niet gelezen, maar we zijn toch tegen”, dan vind ik dat bestuurlijk onvermogen. Dan denk ik: lees ze eerst, dan kun je alsnog tegen zijn.’

Het miljoen zou worden bestemd voor het voortzetten van de kerntaak van het Sociaal Fonds Podiumkunsten, volgens de statuten: ‘Het stimuleren en faciliteren van mobiliteit, gezondheid en loopbaanontwikkeling om de arbeidsmarktpositie en duurzame inzetbaarheid van podiumkunstenaars en ondersteunend personeel te versterken en het uitvoering geven aan de ambitie van de sociale partners op voormeld gebied, alsmede het verrichten van al wat hiermee verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn.’

Matching

Volgens Miep van Diggelen zou de opstelling van de bestuursleden te maken kúnnen hebben met het feit dat Europa de subsidie niet zomaar geeft, maar dat het om ‘matching’ gaat. Ofwel: de aanvrager investeert zelf de helft, waarna Europa de andere helft subsidieert. Zo krijg je met een investering van een half miljoen, een half miljoen extra. Ze legt uit: ‘Voor scholing en bijscholing van podiumkunstenaars staat op de begroting 450.000 euro. Als je nou een aanvraag doet voor vijf ton en je krijgt er vijf ton bij, dan kun je twee keer zoveel podiumkunstenaars helpen. In je begroting heb je dat toch al bijna helemaal staan. Ik begrijp niet dat zij niet begrijpen hoe dat multipliereffect werkt.’

De voorzitter, in april nog als ‘uitmuntend’ beoordeeld door het bestuur dat zich nu tegen haar keert, wil niet verder in detail treden over mogelijke andere redenen achter het opmerkelijke optreden van het bestuur. Verder pratend blijkt dat er wel een paar andere pijnpunten in het bestuur lagen. Zo is in de jaarstukken van 2016 en 2017 terug te vinden dat er problemen waren rond de begrote overheadkosten. Die worden standaard betaald uit de inkomsten die het fonds heeft uit het belegde vermogen. Oorspronkelijk was dat vermogen met hoog risico belegd. Onder voorzitterschap van Miep van Diggelen werd besloten een conservatievere belegging te kiezen, en ‘niet meer in wapens en tabak’.

Wapenhandel

Omdat de inkomsten uit deze eerlijker beleggingen lager zijn dan uit de wapenhandel, moeten de bijdragen van de werkgevers, maar vooral ook de werknemers, omhoog. Die partijen, Kunstenbond en de Nederlandse Associatie Podiumkunsten (NAPK), moeten daar, zo blijkt uit de jaarstukken 2017, uiterlijk eind 2019 een besluit over nemen. Miep van Diggelen beaamt desgevraagd dat mogelijk daar ook een probleem lag: ‘Nu zijn het alleen nog werkgevers die bijdragen, en is die premie ook nog eens verlaagd. Tijdens de fusiebesprekingen heb ik me daartegen verzet, maar ben uiteindelijk overruled. Nu, vijf jaar later, ligt er de vraag of de werknemers niet toch mee moeten gaan betalen en moet de werkgeverspremie misschien omhoog.’  

‘Bij de orkesten heb ik duidelijk gemaakt dat het heus niet om een enorme verhoging zou gaan, maar dat het hoe dan ook bespreekbaar zou moeten zijn. Vervolgens zouden de bestuursleden dat met hun achterbannen (respectievelijk NAPK en Kunstenbond) bespreken. Dat was driekwart jaar geleden, maar ik kreeg alleen maar terug dat ze er nog niet aan toe waren gekomen. En dat ze het wel moeilijk vonden. Die exercitie is dus gewoon niet gebeurd.’

Overhead

Een ander pijnpunt zou de overhead kunnen zijn. Bij het SFPK bedraagt die 243.000 euro op een totale begroting van 723.000, ofwel een dikke 30 procent. Dat is meer dan de 15 procent die doorgaans wordt beschouwd als redelijk voor dergelijke fondsen.

Volgens Miep van Diggelen is dat goed te verantwoorden: ‘Onder het hoofdje overhead zitten een paar dingen die ook elders kunt neerzetten. Dat hangt er maar van af welke vorm je kiest. Dus je moet het niet verabsoluteren. Mijn irritatie zit in het feit dat sommige mensen dat verabsoluteren en dan niet nadenken over wat het precies omvat. Dat moet je als je zulke uitspraken gaat doen wel goed kunnen motiveren en dat vond ik ook niet het geval. En, ik geef toe, dan word ik wel eens een ernstig schooljuf als ik het nog een keer moet uitleggen. Dat ben ik van origine.’

Open eind

Een groter pijnpunt ligt volgens Van Diggelen bij de bestaande ondersteuning van werknemers en zzp’ers in de podiumkunsten. Daarvoor kwam ook enkele miljoenen subsidie vrij van het ministerie, in het kader van het Sectorplan Cultuur. Dat sectorplan was ingesteld door minister Bussemaker, die daarmee de ergste schade van de ongerichte bezuinigingen van Halbe Zijlstra probeerde op te vangen.

De leertrajecten, coaching en verdere ondersteuning voor een duurzame loopbaan voor werkers in de podiumkunsten sloten eerst moeizaam aan op de vraag uit de sector, maar toen penvoerder Cultuur+Ondernemen het programma onder druk van het SFPK had aangepast, nam de vraag enorm toe. Mensen begonnen leertrajecten, en omdat was afgesproken dat het om een open einde regeling ging, mochten ze die voortzetten, ook als het project – en dus het toegekende budget – op was. Driekwart jaar geleden achtte het bestuur, tegen het advies van de voorzitter in, een einde aan de open einde-regeling onbespreekbaar.

Gele hesjes

Maar nu is Miep van Diggelen er klaar mee. ‘Ik kom niet uit de cultuurwereld, ik ben gewoon een genieter van cultuur, maar Ik vind de navelstaarderij en het alleen maar denken aan het eigenbelang niet goed voor de ontwikkeling van de cultuur. Dat kun je zien als je er niet zelf in zit, en in mijn rol als onafhankelijk voorzitter zie je dat erg goed. Ik vind het ontzettend klef in het culturele wereldje. Je komt altijd dezelfde mensen tegen die je dan weer in dit clubje en dan weer in dat clubje ziet, die zitten zo veel met elkaar te praten dat ze het doel vaak helemaal voorbij schieten. Dat mag je echt opschrijven.’

‘Ik vind dat de rijksoverheid ook fouten maakt omdat bij het toekennen van subsidie veel te weinig aandacht wordt besteed aan de positie van werknemers. Dat wordt nooit als eis bij de subsidie gesteld. Dat moet de cultuursector nog echt leren. Mensen houden zo van hun vak dat ze het ook wel voor minder of voor niets doen. Dan denk ik: Kunstenbond, je zou je leden eens wat beter moeten trainen, dat ze hun rug recht houden en niet maar ‘ja’ zeggen vanwege de heilige productie. Ze hoeven van mij geen geel hesje aan, maar ze mogen wel iets meer op de bres.’

Bestuur: pas op de plaats

Uiteraard is het overgebleven bestuur – zonder voorzitter en vice-voorzitter – gevraagd om een reactie. Die kwam dinsdag 11 december en staat hieronder:

Het bestuur vindt het jammer dat Miep van Diggelen boos vertrokken is, vlak voordat haar termijn afliep. Een tweede termijn was geen optie. Er is zeker veel waardering voor Miep en voor de daadkracht die ze heeft getoond. De afgelopen jaren, waarin het sectorplan Cultuur werd uitgevoerd, waren voor SFPK heel intensief en succesvol.

Het bestuur van het Sociaal Fonds Podiumkunsten heeft nooit buiten vergaderingen om besluiten genomen.

De wens van Miep van Diggelen om twee ESF aanvragen in te dienen werd door een meerderheid van het bestuur niet gesteund.

Een meerderheid binnen het bestuur vindt het verstandiger om eerst lopende trajecten af te ronden, pas op de plaats te maken en een helder beleid voor de toekomst te formuleren. Dit in samenspraak met de sociale partners, die de werknemers en werkgevers in de podiumkunstensector vertegenwoordigen. Uitgangspunt daarbij is een toekomstbestendig SFPK.

Als er een helder idee is over de wensen en verwachtingen van de mensen die het betreft, en de te varen koers, kan er altijd nog gekozen worden om andere geldstromen zoals het ESF aan te boren.

We gaan de koers uitzetten om nog lang een positieve bijdrage te kunnen leveren aan de mobiliteit en gezondheid van de werkenden in de sector.