‘Geschiedenis is lange tijd voornamelijk vanuit mannelijk perspectief belicht.’

Haar debuutroman werd meteen een grote bestseller in Spanje. Het laatste geschenk van Paulina Hoffmann van Carmen Romero Dorr is een deels op haar eigen familiegeschiedenis gebaseerde roman over Paulina, die als jong meisje vanwege Tweede Wereldoorlog van Duitsland naar Spanje emigreert. ‘Over haar verleden, haar ervaringen tijdens de oorlog, wilde mijn grootmoeder nooit praten.’

Een mooi familie-epos, dat is Het laatste geschenk van Paulina Hoffmann, het romandebuut van de Spaanse schrijfster Carmen Romero Dorr (38). Het boek vertelt de geschiedenis van Paulina, die in Duitsland wordt geboren en als kind de Tweede Wereldoorlog meemaakt. Nadat Paulina’s vader en twee broers zijn omgekomen en haar beste – Joodse – vriendinnetje is verdwenen, brengt haar moeder Julia Paulina in veiligheid bij familie in Spanje. Paulina raakt jong zwanger, verliest haar echtgenoot al na een aantal jaren en blijft in armoede achter met twee kleine kinderen. Tot ze later uit onverwachte hoek een groot vermogen erft.

Alicia, de kleindochter van Paulina, weet weinig van het bewogen verleden van haar grootmoeder. Het is dan ook een grote verrassing dat ze na de dood van haar oma een appartement in Berlijn erft, want niemand wist dat Paulina daar een huis bezat. In Duitsland wordt Alicia niet alleen met haar grootmoeders verleden geconfronteerd, maar ook met dat van haarzelf.

Tweede moeder

Wat voor band had jij zelf met je grootmoeder?

‘Mijn grootmoeder is heel belangrijk voor me geweest. Toen mijn moeder stierf, was ik 10 en net als voor Alicia was zij als een tweede moeder voor me. Als tiener woonde ik vijf jaar bij haar, omdat mijn vader het belangrijk vond dat ik een vrouwelijk voorbeeld in mijn leven had op het moment dat ik zelf een vrouw werd. We hadden veel plezier. We keken films en mijn grootmoeder gaf me de liefde voor literatuur mee; ze adviseerde me over wat ik moest lezen, zoals De drie musketiers en De graaf van Monte-Cristo van Alexandre Dumas. Het was een bijzondere periode in mijn leven. Maar ook toen ik volwassen was, zagen we elkaar nog elke week.’

Is de roman op haar geschiedenis gebaseerd?

‘Mijn roman is grotendeels fictie, mijn oma was niet zoals Paulina. Maar haar bewogen leven vormde wel de bron. Mijn oma was Duits en groeide op in Berlijn. Haar vader kwam om aan het front tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1945 wist haar familie naar Spanje te vluchten. Ze kwam met haar moeder en twee jongere broers aan in Madrid, waar ze altijd zijn blijven wonen. Net als Paulina groeide mijn grootmoeder dus op in nazi-Duitsland en woonde ze dertig jaar in Spanje tijdens Franco’s dictatorschap.’

Inspiratie

‘Toen ze in 1945 in Spanje aankwam, was het een zeer conservatief, katholiek en arm land. Dat was met name voor jonge vrouwen moeilijk, omdat van hen werd verwacht dat ze puur en alleen een liefhebbende echtgenote en moeder waren. Mijn grootmoeder trouwde en kreeg vier kinderen. Over haar verleden, haar ervaringen tijdens de oorlog, wilde ze nooit praten. Ik stelde geen vragen, ik respecteerde haar zwijgzaamheid. Toen ze vijf jaar geleden stierf, voelde ik ineens een grote inspiratie. Het verhaal waarnaar ik al een tijd zocht was er al, ik had het alleen nog niet eerder beseft.’

Maar je had dus niet veel verhalen van of over haarzelf?

‘Nee, en mijn tantes wisten ook vrijwel niets over hun moeders jeugd. Tijdens het schrijven wenste ik soms wel dat mijn oma me meer had verteld over haar jonge jaren. Tegelijk heeft haar zwijgzaamheid, die ik als tiener zo mysterieus vond, me geholpen dit verhaal op een literaire manier te vertellen. Want juist omdat ik weinig wist over onze familiegeschiedenis, voelde ik me vrij om een fictief plot te creëren en mijn verbeelding te gebruiken.’

Moest je er veel research voor doen?

‘Ja, voordat ik begon met schrijven, heb ik maandenlang historisch onderzoek gedaan: boeken gelezen, brieven van Duitse soldaten aan het front, et cetera. In Berlijn wandelde ik door de wijk Prenzlauer Berg om de sfeer op te snuiven. Een goede vriend van me, een historicus, hielp me met de moeilijkste onderdelen van de research. Ik was met name geïnteresseerd in gebeurtenissen die niet zo bekend zijn, zoals het zogenoemde ‘Kindertransport’, waarbij vlak voordat de oorlog echt begon tienduizend Joodse kinderen werden geholpen te vluchten van Duitsland naar Engeland, of het enorme aantal verkrachtingen van Duitse vrouwen na de slag om Berlijn in 1945.’

Perspectief

‘Geschiedenis is lange tijd voornamelijk vanuit mannelijk perspectief belicht. Ik wilde het verhaal juist vertellen vanuit het perspectief van de vrouwen en kinderen die thuis achterbleven terwijl hun mannen, zoons en broers naar het front werden gestuurd. Wat maakten zij mee, hoe hielden zij zich staande? Daarover is veel minder bekend. Dat is ook in de kritieken opgepikt, en door lezers: ik heb wel driehonderd e-mails van lezers ontvangen. Daar ben ik heel blij mee.’

Verlies en rouw zijn een belangrijk thema. Hoe vormt verlies een mens?

‘In tegenstelling tot haar moeder Julia, die compleet aan haar verlies onderdoorgaat, is Paulina is een sterke vrouw die in staat is om door te gaan, zelfs al is ze gebroken. Net als Alicia heb ik mijn moeder op jonge leeftijd verloren. Mijn oma liet me zien – en dat heb ik ook in mijn roman verwerkt – dat je ondanks moeilijkheden en verlies van dierbaren toch van het leven kunt genieten en gelukkig kunt zijn. Ze leerde me om sterk te zijn. Want rouw en verlies zijn weliswaar heel pijnlijk en ingrijpend, maar zorgen er ook voor dat je als mens sterker wordt.’

Een ander belangrijk thema is de invloed van het verleden. Kun we ooit loskomen van onze geschiedenis?

‘Ik denk niet dat we echt aan het verleden kunnen ontsnappen, nee; we moeten wat we meemaken het hoofd bieden en daarmee leren omgaan. Dat is nooit makkelijk, zeker niet als die achtergrond pijnlijk of verdrietig is. Iedereen moet daarvoor zijn eigen manier zien te vinden. Die van mij is erover schrijven. Dat heeft me geholpen bij de rouw om mijn grootmoeder. Ik denk dat ik haar nu beter ken dan toen ze nog leefde.’

Veeleisend

In het dagelijks leven werk je bij een uitgeverij. Hoe was het om nu voor het eerst aan de ‘andere kant’ te staan?

‘Ik ben inderdaad redacteur bij een grote uitgeverij en publiceer romans van Spaanse auteurs. Dat is een compleet ander standpunt dan ik nu had als schrijver. Toen ik aan deze roman begon, was ik helemaal niet bezig met alle vaardigheden en literaire kennis die ik door het werken met andere schrijvers heb opgedaan. Het was alleen ik en mijn verhaal, verder niets. Ik had een heel duidelijk beeld van de roman toen ik begon, dus dat hielp. De grootste uitdaging was er een aangrijpend verhaal van te maken en de gevoelens van Paulina en Alicia zo levensecht te beschrijven dat de lezer ze kan meevoelen en zich in hen kan verplaatsen. Door mijn werk als redacteur was ik me er natuurlijk wel van bewust hoe moeilijk het is om een goed boek te schrijven. Daardoor was ik ten opzichte van mezelf denk ik wel extra veeleisend, ha ha.’