Open brief van theaterinleiders: ‘Toeschouwers willen menselijk contact.’

“Het afgelopen jaar hoorden wij, Annemiek Lely en Susanne Visser, verschillende geluiden over saaie inleidingen en nutteloze randprogramma’s die niets zouden toevoegen. Zulke opmerkingen passeren de revue in de artiestenfoyer, aan de bar of vinden hun weg op social media. ‘Ik wil nagesprekken geleid door een lokaal presentatietalent in plaats van door een lijzige dramaturg,’ schreef een reeds gevestigde regisseur begin februari in een column. ‘Auw!’ was onze eerste reactie, maar ergens begrijpen we de opmerking van deze geëngageerde theatermaker wel. Ook wij maken mee dat iemand een ongeïnspireerd verhaal van een A4’tje opleest. Maar dit is niet de hoofdmoot. We zien (jonge) dramaturgen die met veel enthousiasme en liefde voor het theatervak een goed onderbouwde en interessante inleiding geven. En minstens zo belangrijk: een geïnteresseerd en enthousiast publiek dat deze inleidingen bezoekt.

Toch worden voorbeschouwingen in het theater anno 2019 niet meer als vanzelfsprekend beschouwd. Sterker nog, ze worden steeds vaker wegbezuinigd of vervangen door digitale alternatieven. Deze ontwikkeling baart ons zorgen. Wij pleiten voor het behouden van inleidingen bij theatervoorstellingen door professionele voorbeschouwers.

Zonder spoilers.

Voorbeschouwingen zijn er om het publiek een verbredende en verdiepende context bij een theatervoorstelling te geven. Als inleider begeleid je het publiek in de overgangszone van de dagelijkse beslommeringen naar de theatervoorstelling. Het publiek krijgt en neemt de tijd om kennis te nemen van maakprocessen, de thematiek en – waar nodig – de historische context van een theaterstuk. Dramaturgen bieden de toeschouwer handvatten om – zonder spoilers – de voorstelling te begrijpen én te beleven.

Dramaturgen zijn opgeleide theaterwetenschappers met een brede kennis van kunst en cultuur. Wanneer een toeschouwer bij een inleiding – maar ook bij een nagesprek – een concrete vraag als ‘wat is conceptuele dans?’ heeft, kan een professionele voorbeschouwer daar vanuit zijn achtergrond direct antwoord op geven en daarmee het artistieke idee achter een voorstelling begrijpelijker en toegankelijker maken. Er is bij een inleiding ruimte voor vragen, interactie en grapjes met het publiek. De combinatie van de professionele onderlegdheid en sociale vaardigheden van een inleider kunnen bijdragen aan de esthetische, intellectuele en emotionele beleving van de bezoeker en daarmee een volgend theaterbezoek.

Persoonlijk contact.

In tijden van digitalisering ligt het voor de hand om verdieping online te verspreiden. Denk aan interviews met theatermakers of door thema-experts van het stuk aan het woord te laten. Een goed geschreven programmaboekje of ‘dagvel’, een inhoudelijke video of podcast zijn net zo van belang om de nieuwsgierigheid en het enthousiasme van de toeschouwer te prikkelen, maar dienen niet ter vervanging van het persoonlijke contact tussen de voorbeschouwer en het publiek. Dit neemt niet weg dat er gesproken mag worden over de invulling of de vorm van voorbeschouwingen. Juist de voorbeschouwers en dramaturgen kunnen een belangrijke rol spelen in die ontwikkeling.

Als de sector ervoor kiest om geen inleidingen door professionele voorbeschouwers in te zetten, doe je het veld en zeker het publiek tekort. De toeschouwer vraagt naar theaterinleidingen. De zalen zijn goed gevuld en we krijgen regelmatig complimenten van bezoekers over de inhoudelijke en sociale service die we bieden. Tijdens de inleiding leert het publiek de dramaturg kennen en zorgt ervoor dat een toeschouwer wordt meegenomen in het begrijpen, maar ook het beleven van de voorstelling.

Zomergasten.

In praktijk blijkt dat de voorbeschouwer naast dramaturg ook een functie van gastvrouw of -heer vervult. Vaak genoeg weet men hem of haar na de voorstelling te vinden om na te praten. Juist het samenzijn voor en na de voorstelling wordt door het publiek als meerwaarde ervaren. Zeker als vaste voorbeschouwer van een theater bouw je een band met het publiek op. Het is de optelsom die ervoor zorgt dat een bezoeker geënthousiasmeerd en geïnformeerd een voorstelling bezoekt, een bepaalde context heeft waarbinnen een voorstelling kan landen en impact heeft.

Deze brief is geschreven om gehoor te geven aan de behoefte van het publiek aan verdiepende en verbredende randprogrammering. Tijdens het televisieprogramma Zomergasten benadrukte regisseur en artistiek directeur van ITA Ivo van Hove het belang van samenzijn in deze steeds meer gedigitaliseerde samenleving. ‘Theater is misschien wel de belangrijkste kunstvorm omdat het live is.’ aldus van Hove. Theater brengt mensen samen en biedt gelegenheid tot een goed gesprek. Wat ons betreft blijft dat samenzijn niet beperkt tot de zaal, maar vindt het gesprek juist ook daar buiten plaats.’

Binnenkort verschijnt op deze site een podcast waarin we een uitgebreidere toelichting op de meerwaarde van theaterinleidingen geven en ervaringen delen. Daarnaast vinden we het belangrijk dat we elkaar binnen de sector niet afvallen, maar willen we juist benadrukken dat we elkaar kunnen aanvullen. We zijn benieuwd naar reacties!

Bedreigde theaterinleiders aan het woord: ‘Het doet me letterlijk pijn als ik hoor dat zoiets afgeschaft gaat worden.’