Elena Lindemans haalt in Verstoten Vaders een groot, weggestopt maatschappelijk probleem op indrukwekkende wijze naar voren: van vele tienduizenden kinderen die na een scheiding één van ouders moeten loslaten.
Elena: ‘Tijdens het maken van ‘Vrouw slaat man’ – een film over mannen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld – kwam ik in contact met vaders die hun kinderen – bijna – nooit meer zagen. Toen ik me hierin ging verdiepen, schrok ik van de cijfers en tijdens het draaien van de documentaire ben ik van de ene in de andere verbazing gevallen. In de strijd om het kind wordt niks geschuwd.’
Lindemans liet drie mannen in voortreffelijke onderkoelde toonzetting, hun emoties ondergravend, de barre feiten vertellen. Onder verstilde beelden van vaders onderweg naar niets, in groeiende wanhoop en vooral onmacht. ‘Omdat instanties zoals jeugdzorg niet aan waarheidsvinding doen, wordt al snel gedacht: ‘waar rook is, is vuur’, aldus Lindemans.
Afkeer bij kinderen kweken
Op ouderverstoting wordt het etiket ‘vechtscheidingen’ opgeplakt, of ‘complexe situaties’. Daarmee ontslaan Jeugdzorg en familierechters zich van de plicht om voor alles de kinderen te beschermen tegen de haat van de andere ouder. Ja, en meestal zijn dat moeders, terwijl ook bij Jeugdzorg vrouwen de dienst uitmaken.
Want het patroon is, zo toonde Lindemans overtuigend aan, juist eenvoudig: stel gaat scheiden, de moeder (meestal, soms een vader) brengt kinderen haat en angst voor de vader bij, zodat ze die verstoten. Want kinderen klampen zich na een zo ingrijpende scheiding van hun ouders in een heel kwetsbare situatie vast aan de ouder die er nog wel is. Kinderen zijn grotere slachtoffers dan hun vader, wat in deze docu niet aan bod kon komen.
Vaak moet de familierechter eraan te pas komen, die zich verlaat op Jeugdzorg. Deze zegt veelal dat ter bescherming van het kind en vermijding van verdere spanningen de vader beter – een poosje – op afstand kan blijven. Missie geslaagd, want als het meezit kan de moeder het kind nu vertellen: je vader wil je niet meer zien en binnen de kortste is de band verbroken.
Misbruikjoker
En lukt dat niet, dan heeft de moeder nog de ‘misbruikjoker’ in de mouw, zoals vader Armand het in de documentaire treffend zei: ‘vader misbruikt het kind’. Aangiftes volgen. Daartegen is verzet nauwelijks te doen; integendeel, Jeugdzorg springt als een bok op de haverkist. Mannelijke politiemensen en rechters vallen voor de huilende moeders met verzonnen beschuldigingen, geholpen door verwarde verklaringen van kinderen in ernstige nood.
Zo werd Armand na een melding van zijn ex dat hij het kind zou ontvoeren, door een legertje politiemensen ingerekend en met zijn dochter aan de zij afgevoerd. Kindlief, voor de rest van haar leven getraumatiseerd, ging naar moeder; vader een nacht de cel in. En niet andersom. Weer een punt voor moeder: papa zit in de gevangenis. Nog erger: Armand vreest voor zijn verklaring omtrent gedrag (vog) en daarmee voor zijn baan als leraar. Dan heeft zijn ex hem geheel knock-out gekregen.
Hockeystick
Deepak moet ontdekken dat wanneer z’n dochter eindelijk op bezoek komt, moeder in haar kleding apparatuur heeft aangebracht om opnames te maken van de omgang. Het kind staat onder hoogspanning en wil naar mama. Vals gedrag blijft onbestraft, maar eindigt vaak met advies van Jeugdzorg om de ontmoetingen dan in een ‘Omgangshuis’ te laten plaatsvinden. Waar het volkomen onmogelijk is voor vader en kind om ook maar iets van een band op te bouwen.
Gerard, de oudere vader die zijn zoon een aantal tienerjaren niet zag, werd door hem belaagd met een hockeystick toen hij poogde om op afstand een glimp van hem op te vangen. ‘Want ik wil hem wel een paar keer per jaar zien, zodat ik nog weet hoe hij er uitziet als ik hem ooit tegenkom in de supermarkt.’ Die schrijnende wens leidt vaak tot beschuldiging van ‘stalking’; weer een – zelden onderzocht – punt voor moeder bij Jeugdzorg.
Grootouders in spagaat
Opa’s en oma’s lijden mee, nog machtelozer en verdrietiger omdat ze hun kind zien lijden en hun kleinkinderen niet meer zien; vaak helemaal niet meer tot ze dood zijn. Daarin toonde Lindemans een bijzonder element: Armand die zijn moeder op camera confronteert met de verstoting van zijn eigen vader. Eerst is moeder verbijsterd dat de misdaad die ze beging haar nu zelf als oma treft. Vervolgens zegt ze achteloos: ‘Je hebt niets gemist aan je vader.’ Daarmee is de kern geraakt.
Behalve wanhoop en onmacht laat Lindemans nog een belangrijk element doorschemeren: de naïviteit van de mannen. Ze kunnen maar niet begrijpen hoe die leuke vrouw die ze zo liefhadden hun beider kinderen zo meedogenloos psychisch kan verwonden. Soms hebben ze mededogen dat ze zo de kluts kwijt is. Maar ook mildheid helpt niet tegenover wraak. Ouderverstoting valt de rotzakken ten deel, mannen die slaan of drugsdealer zijn, maar veel vaker nog de goedzakken die gek zijn met hun kinderen.
Geen Batmanpakken
Armand, Deepak en Gerard zijn geen activistische mannen in Batmanpakken die spectaculaire klimtochten maken om aandacht te trekken. Integendeel, vaders die een stille, langdurige en allengs hopelozer poging weerstand moeten bieden tegen beschuldigingen van hun ex-partners in de valse hoop dat familierechters de rechtsstaat respecteren.
Er lopen tienduizenden vaders rond in Nederland die dit moesten ondergaan, met rationeel begrijpelijke onwil van hun getormenteerde kinderen om hen te ontmoeten. En zich ten einde raad maar schikken in hun lot, in de hoop dat kinderen ooit de kracht en moed vinden om tegen moeders’ wil toch hun vader op te zoeken. Als dat lukt, is het ook groot feest, en kan het verleden maar beter blijven rusten. De volgende docu kan wellicht over die kinderen gaan…
Goed om te wetenDaar zijn ook Elena Lindemans’ eerdere documentaires nog te zien als Moeders springen niet van flats (2014), Vrouw slaat man (2017) en Ik heb het niet gedaan (2019) over Romano van Dussen, volgens mij een van de beste Nederlandse documentaires ooit.
Foto: Vaders Armand, Deepak en Gerard; Fotograaf: Reza Harek
Nederlands 
English (UK) 
Français 
