Kunstenaars wijzen Albanië de weg naar toetreding tot de EU

Een protestactie van kunstenaars in Albanië verdient extra aandacht. Juist nu onderhandelingen over toetreding tot de EU worden hervat.

De protestactie is namelijk indrukwekkend en biedt zicht op een toetreding tot de EU vanuit een interessant perspectief. Dat van een volk dat zich wil inzetten voor democratische waarden, dat haar eigen historie en cultuur waardeert, dat niet wil wijken voor het grote geld. Het zijn kunstenaars die hierin de weg wijzen. Dat is iets anders dan waar de onderhandelingen met de EU nu op zijn gebaseerd, ook al is de deur naar de EU, ik geef het toe, dankzij de huidige regering weer open komen te staan.

Kunst in Albanië

Noem je een land als Albanië, dan denk je waarschijnlijk niet direct aan kunst. Folklore misschien, maar niet een actueel en modern kunstleven. Toch is dat het geval. In 2015 maakte ik er voor het eerst kennis mee (lees een serie op Cultuurpers hier) en in 2017 viel me een fototentoonstelling in Tirana op van curator Ad Nuis, een Nederlands fotograaf. Niet dat ik een expert in Albanese kunst ben. Ik bezoek het land gewoon af en toe (je kunt er geweldig eten voor weinig geld, het is een prachtig land: van een azuurblauwe zee tot besneeuwde alpen, en ik ken er veel goede mensen).

De ontwikkeling van kunst in een land dat zo’n veertig jaar in een Stalinistische lockdown ten opzichte van de rest van de wereld zat, boeit me. Sinds 1991 is de uitweg van isolationisme naar verandering ingezet, en die weg lijkt nu voltooid te worden met toetreding tot de Europese Unie. Volgens publicist Fatos Lubonja, artikel in de Volkskrant van 24 maart, is dit een kwalijke zaak. Hij ziet zijn land verworden tot een narcostaat, een gegeven waar de EU de ogen voor sluit omdat het ‘stabilocratie verkiest boven democratie’.

Hier is waar de protestactie een ander inzicht biedt.

Waar de actie over gaat? Twee unieke theaters, naast elkaar gelegen, moeten plaatsmaken voor zes woontorens met appartementen en winkels, en een futuristisch nieuw theatergebouw. De actie wordt nu twee jaar lang gevoerd. Niet passief en op papier. Maar door elke avond bijeenkomsten te organiseren. Inderdaad, elke avond.

Het is niet alleen dat de twee theaters, in een U-vorm met elkaar verbonden, een historische en culturele waarde hebben (het is in 1939 door de Italiaanse bezetter gebouwd als bioscoop voor de soldaten), het gaat er ook om hoe de minister-president van het land er al een tijd op aast de twee theaters neer te halen en op een creatieve manier omgaat met onteigeningsprocedures, aanbestedingen, concessies etc.

Laat de beste man nu zelf een ex-kunstenaar zijn, en zoon van een bekend beeldhouwer.

Het nieuw te bouwen theater (ontworpen door een Deens buro met de toepasselijke naam BIG) moet het kroonjuweel worden van de transformatie van Tirana. En inderdaad, de stad verandert aanzienlijk, er verschijnen torens aan alle kanten. Witwasprojecten noemen inwoners van de hoofdstad het schamperend, maar de appartementen worden gretig aangekocht. De wens is van Tirana een moderne, westers gezinde metropool in de Balkan te maken, met bijbehorende stadsarchitectuur.

Begrijp me niet verkeerd. Ik ben voorstander van zo’n vooruitgang. Ik kan ook de rekensom maken: twee oude theaters renoveren, wat zo’n 7 miljoen euro kost, of meer dan 200 miljoen euro vangen voor het vrijgeven van de grond. Veel Albanese architecten, kunstenaars, advocaten en activisten zijn het echter niet met mij eens. Op 2 maart stroomde bovendien de boulevard in de binnenstad vol met duizenden inwoners die protesteerden tegen de huidige manier van lucratieve politiek bedrijven, waarbij ook meerdere acteurs de aanwezigen toespraken.

Protest en vooruitgang

Even hiervoor, toen wij een van de theaters bezochten, kregen we een rondleiding door het oude, koude en vervallen maar toch indrukwekkende gebouw. Elektra, gas en water zijn door de stad allang afgesloten, met donaties probeert men de boel in stand te houden. Buiten en binnen organiseert men voorstellingen of toespraken en ondanks de vanwege het coronavirus opgelegde ban op publieke samenkomsten blijft men aanwezig om te zorgen dat het gebouw niet binnen wordt gevallen door de politie. Een soort theaterasiel dus.

Dit onvermoeibare gevecht als een Gallisch dorpje tegenover het Romeinse Rijk boezemt ontzag in. Kunstenaars, activisten, architecten en advocaten die zich inzetten voor behoud van twee theaters met een emotionele waarde, en tegelijk voor democratische waarden. De gewone man in de straat die deel uitmaakt van een systeem waarin men elkaar enveloppen toeschuift, maar dat graag ziet veranderen en zich daarom aansluit bij protesten.

Het is niet het beeld dat men doorgaans in de buitenwereld van Albanië heeft. Toch biedt zoiets juist hoop voor de toekomst. Ook een samen met de EU. Niet een naïeve gedachte; het is wat aansluit bij een EU waar je burger van wil zijn.

Het onderstaande persbericht van vandaag 24 maart is  extra goed nieuws:

PRESS RELEASE
The Hague / Luxembourg / Brussels, 24 March 2020

National Theatre of Albania among
Europe’s 7 Most Endangered heritage sites 2020

Europa Nostra – the European Voice of civil society committed to cultural and natural heritage – and its partner organisation, the European Investment Bank Institute, have announced today the 7 Most Endangered monuments and heritage sites in Europe for 2020:

National Theatre of Albania, Tirana, ALBANIA
An outstanding example of modern Italian architecture from the 1930s, which is one of the most prominent cultural centers in the country, faces the imminent threat of demolition.

Klik hier voor de volledige lijst 

(achtergrondfoto van dit artikel: Doriana Musaj)