Holland Festival opent online met Memories of my body. Over het lichaam als slagveld

In de wereld van voor corona zou Garin Nugroho het Holland Festival openen met zijn voorstelling The Planet – A Lament. Het zou zonder twijfel een even indrukwekkende ervaring zijn geweest als zijn Setan Jawa die in 2017 werd opgevoerd. We zouden betoverd worden door zijn dansers en gelouterd door het verhaal.

In de gestripte online versie van het Holland Festival is Nugroho gelukkig nog wel aanwezig. Niet lijfelijk, maar wel met zijn adembenemend mooie Memories of my Body. De film die Indonesië had ingestuurd voor de Oscars van 2020, die het festival van Venetië opende en terecht vele prijzen won. Opvallend, want de film was niet bepaald populair in het land van herkomst. Door de verbeelding van genderfluïditeit en een LGBTQI+ thema was het na heftige protesten nog maar in 3 bioscopen te zien. En kreeg Nugroho doodsbedreigingen. Niet voor het eerst, trouwens. Zijn film over radicaliserende jeugd in Indonesië kon ook al op heftige reacties rekenen.

Wat is precies de kracht van Garin Nugroho?

Mythologie, traditie, politiek en esthetiek vormen de pijlers van zijn werk. Sinds ik in 2007 zijn Opera Jawa zag op het IFFR, ben ik fan. Sindsdien heeft hij me verrast, in verwarring gebracht en betoverd. Misschien wel omdat hij zich door verschillende disciplines heen beweegt, binnen de film (van docu’s tot kinderfilm) en daarbuiten met schilderkunst, theater en installaties. Hij houdt zich niet aan de filmische conventies en gaat van kammerspiel naar historisch drama over de postkoloniale tijd. Maar op een of andere wijze klopt het altijd, zelfs als het acteren zo theatraal is dat het een beetje in de weg zit. Ook in deze film is de vorm onorthodox. Rianto’s gedanste inleidingen markeren de vier hoofdstukken van de film. De dans lijkt los te staan van de dramatische actie. Pas aan het einde van de film valt het allemaal op zijn plek.

Memories of my body is gebaseerd op het leven van de Javaanse danser en choreograaf Rianto. Met zijn eigen gezelschap reist hij nu de wereld rond en werkt hij samen met grootheden als Akram Kahn. Dat dit niet de meest logische weg voor hem was – een gevoelige jongen uit een boerenfamilie in een piepklein dorpje – wordt duidelijk uit deze film. Pijnlijk duidelijk, want regisseur Nugroho focust op het lichaam.

Het Pijnlijke lichaam

Memories of my Body is het verhaal van Rianto en zijn alter-ego Juno. Hij heeft als gave dat hij als klein jochie kan voelen welke kippen eieren zullen leggen. Zijn stinkende vingers van het voelen aan de cloaca levert hem de hoon van zijn klasgenoten op. En de straf van de juf en zijn tante. Dat je lichaam iets kan dat anderen niet kunnen blijkt al vroeg een mixed blessing. Handen kunnen voelen, strelen, slaan en vechten. Handen en heupen zijn de belangrijkste lichaamsdelen in de Lengger.

Het Erotische lichaam

We volgen hoofdpersoon Juno in zijn coming of age. Eerst als kleine jongen die langzaam de dans ontdekt, de schoonheid, maar ook de wreedheid van de dansers. De overspelige man wordt afgestraft door de leider van zijn dansgezelschap. Juno zelf moet tegen zijn wil de borsten van zijn dansjuf aanraken. Nadat hij haar aangeeft, ziet hij hoe zij op haar beurt wordt gestraft door boze dorpelingen. Erotiek en straf gaan hand in hand. Die connectie blijft zijn leven lang terugkomen. Het lichaam is schuldig en moet gestraft.

Het Esthetische lichaam

Zowel Nugroho als Rianto zijn gefascineerd door de grenzen, of liever, het gebrek daaraan, tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid. In de Lengger, de traditionele Javaanse dans waarmee Rianto is opgegroeid, worden vrouwenrollen door mannen gedanst. Traditioneel werd Lengger opgevoerd als ritueel, niet als entertainment, meldt Rianto op zijn website. De dans was een middel om in contact te komen met god. Treurig dat nu behoudende gelovigen zo’n weerzin hebben tegen iedere vorm van sensualiteit dat deze dans bijna uitgestorven raakt. Het is veelzeggend dat zijn gezelschap in Japan gevestigd is. Gelukkig reist hij de wereld over.

En kunnen wij hem nu zien in een schitterende film.