Engelen van Amsterdam overtuigt met 4 eeuwen oude vrouwenlevens

Als je de neiging krijgt om even met je vinger door de kaarsvlam te gaan, dan is een VR installatie al bijna geslaagd. Niet alleen vanwege het technische hoogstandje, maar ook omdat het overtuigt als plek om een halfuurtje te bivakkeren.

Ik sta aan de toog van een zeventiende eeuwse Amsterdamse kroeg. Er is geroezemoes, muziek, een barvrouw die zich niet van de wijs laat brengen. Maar vooral zijn er 4 vrouw die hun levensverhaal met me willen delen als ik ze maar lang genoeg aanstaar. En wat voor verhalen. Een tot slaaf gemaakte vrouw danst en vecht zit een weg naar onafhankelijkheid. Een hoer legt uit hoe het nou eigenlijk werkt, een vrouw. Een jong meisje gaat als man aan boord van een schip naar de Oost en een jonge vrouw probeert de eindjes aan elkaar te knopen.

De verhalen voelen echt, hoewel ze theatraal zijn. Maar juist dat theatrale maakt dat er genoeg afstand is om mee te gaan in de heftige vrouwenlevens. Of om je meer op je gemak te voelen als een vrouw vertelt over haar seksualiteit. Ik begreep dat sommige mannelijke kijkers het toch ongemakkelijk vonden. Doel bereikt, lijkt me.

Echte vrouwenlevens

De vier verhalen zijn gebaseerd op echt bestaande vrouwen, die maker Anna Abrahams op het spoor kwam in archieven en boeken. Zo zie je bijvoorbeeld het verhaal van een meisje dat wegvlucht van huis om een huwelijk op haar veertiende te ontkomen. Het meisje, Maritgen Jans, komt erachter dat een meisje de helft verdient van een jongen en verkoopt haar jurk, haar enige bezit, en koopt jongenskleren. Voortaan zou ze door het leven gaan als soldaat David en in drag inschepen naar Afrika. Dat kan niet goed aflopen, zou je denken, maar verbazingwekkend genoeg blijkt haar ontmaskering geen reden tot over boord zetten of verkrachting in haar mannenbolwerk.

Het meest indrukwekkend vond ik het verhaal van Juliana, een tot slaaf gemaakte vrouw die in Amsterdam naar de vrijheid zoekt. In dit segment gebruiken de makers geen documentaire stijl, of politieke statements. De vrouw danst en in haar performance straalt ze zo’n enorme kracht uit dat woorden niet meer nodig zijn. Haar personage voelt het meest echt. Ook door een detail: je hoort haar voeten bewegen op de grond. Het tactiele , fysieke van  dans is door iets ogenschijnlijk simpels (maar technisch complex, heb ik me laten vertellen) als het geluid van voeten op de vloer perfect verbeeld. Geluid is leidend in een 360 omgeving en in deze VR-ervaring klopt alles eraan.

Waarom deze verhalen nog steeds belangrijk zijn

Anna Abrahams legt uit dat de vrouw gekozen zijn op hun relevantie voor onze tijd. Hoewel er zo’n 400 jaar verstreken zijn sinds de levens van de ze vrouwen (Maritgen werd in 1611 geboren), spelen de thema’s nog steeds. Hoewel het inkomensverschil daalt, krijgen vrouwen 400 jaar later nog steeds minder betaald dan mannen. Er bestaat nog steeds een dubbele seksuele moraal. Het is nog steeds moeilijk om zonder geld te overleven in Amsterdam en voor een fatsoenlijke prijs te kunnen wonen. Nederland heeft nog steeds geen excuses gemaakt voor het slavernijverleden. Plus ça change.

Het knappe van deze VR-ervaring is dat techniek en inhoud gelijkwaardig zijn aan elkaar. De makers, Avinash Changa en Anna Abrahams, hebben samen het werk ontwikkeld, waarbij Avinash Changa nieuwe technieken heeft ontwikkeld om het zo echt mogelijk te laten voelen. Café ’t Papeneilend, in een zeventiende eeuws pand, is als locatie gebruikt voor de VR.

Met 3-D scantechnieken uit de bouw is het café midden in de nacht in kaart gebracht, met oog voor detail. Kaarsen als lichtbronnen, met de juiste warmte en lichtval, diepe saturatie van de kleuren waardoor de rode gordijnen bijna tastbaar zijn. Het klopt allemaal. Dit is een stap vooruit in de hele VR wereld, waar tot voor kort ofwel de techniek te wensen over liet, ofwel zo dominant was dat de hele ervaring een “kijk eens wat we kunnen” beleving oplevert. Werken als het briljante (maar op een onhaalbaar budget gemaakte) Carne y Arena, Alice en nu Engelen van Amsterdam laten zien dat VR een nieuwe, autonome kunstvorm kan zijn.

Venetië

Engelen van Amsterdam is de eerste Nederlandse inzending voor de prestigieuze Biennale van Venetië. Het werk is van 1 tot 12 september te zien in Eye, samen met de andere competitie-inzendingen uit Venetië. Daarna zal het nog te zien zijn tijden het Nederlands Film Festival (24 september – 2 oktober). Het loont de moeite om het op een van deze plekken te gaan zien, omdat de beeldkwaliteit veel beter is dan met een consumenten-VRbril gehaald kan worden. Ook is de ervaring completer dan het in Venetië zal zijn: de verhalen van 2 vrouwen bevatten naaktheid of scenes van een seksuele aard. Je zult als zeventiende-eeuwse vrouw maar iets over seks vertellen! Ook met de kleren aan is dat toch te schokkend en is het gecensureerd. Hoe zat het ook al weer met de dubbele standaard?