Sandra Kramerová laat in ‘Majka’ zien dat er nog veel strijd nodig is voor de emancipatie van de vrouw: hoe een goede voorstelling toch het gevoel kan geven dat je iets mist

Een personage neerzetten waar je je als publiek echt betrokken bij voelt, dat is waar dansmaker Sandra Kramerová ijzersterk in is. Haar solovoorstelling Majka sleept me vanaf het begin mee. Maar juist omdat ze haar choreografie zo sterk uitvoert, blijf ik na afloop met het gevoel achter dat ik iets mis. Dat is een wonderlijke ervaring. Het loopt niet goed af met haar personage Majka. En ik had haar na alle strijd zo gegund dat ze een winnares zou zijn.

Als een speelbal rolt deze vrouw over de aardbol. Weerloos is ze tegenover de beelden van hoe een vrouw hoort te zijn. De maatschappij dringt die aan haar op. Van alle kanten drukken ze een stempel op haar. Ze voelt de druk aan de eisen te moeten voldoen, wil ze meetellen en erkenning als vrouw krijgen. Zichzelf mooi maken omdat mannen dat zo fijn vinden. Met een tevreden lach vrouwenbaantjes verrichten. Het huishouden vlekkeloos runnen en kindjes verzorgen. Wat een schok als ineens een rommelende lawine aardappelen zich over haar en de vloer uitstort.

Wie kan zuiverder zien hoe verdrukt de vrouw op de planeet aarde leeft dan een alien? Kramerová neemt de Tsjechoslowaakse tv-serie Spadia z oblakov (= Ze valt uit de lucht) uit 1981 als uitgangspunt voor haar voorstelling. In het kader van een Nieuwe Makerstraject heeft ze Majka ontwikkeld hij het Productiehuis Theater De Generator, onderdeel van de Vrijplaats Leiden. Dit productiehuis legt zich toe op maatschappelijk geëngageerde producties. Met de verrassende invalshoek waarmee Kramerová de vrouwenemancipatie belicht hoort ze helemaal in dit productiehuis thuis.

Sandra Kramerová vertolkt de hoofdpersoon Majka. Na een koude en onherbergzame reis door de ruimte komt ze aan op de aarde. In geknakte houding ligt ze op de grond. Het lijkt of ze haar spierkracht terug moet vinden. Op haar onzekere zoektocht treft ze een spiegel aan. Aanvankelijk hoopt ze rust en geborgenheid bij haar eigen spiegelbeeld te vinden. Het is prachtig, intens bewegingstheater. Ik krijg er een wrang en eenzaam gevoel bij: hoe kan zo’n fijngevoelig wezen ooit warmte vinden bij zoiets kouds als een spiegel?

En die spiegel blijkt geen solidaire vriend te zijn. Hij maakt haar bewust van hoe anderen haar zien en biedt zich aan als hulpmiddel waarmee Majka zichzelf ‘mooi’ kan maken. Zo imiteert ze de ‘ideale’ vrouwen, van wie beelden op de achterwand verschijnen.

Die hebben iets komisch’. De gesteven kapsels doen me aan de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw denken. En het voorbeeldige brave leventje waar ze onderdeel van zijn: wil Majka dat echt? Bij het zien van die beelden heb ook ik bijna het gevoel dat ik naar mensen van een andere planeet kijk.

Door haar zuivere manier van bewegen raakt Sandra Kramerová me diep in alle stemmingen waarin haar personage belandt, van melancholiek tot gestresst, van lekker-in-haar-vel tot woedend. Ik voel me meegenomen in een persoonlijk drama dat een heel leven zou kunnen omspannen. Haar strijd om iets te worden wat ze niet zelf is, is zowel komisch als diep triest. Juist omdat je als publiek haar nabijheid zo goed voelt, ondanks de alienkleding.

Er is een tijd geweest waarin het leek dat de vrouw uit de schaduw van de man kon treden. Tijdens het communisme in het Tsjechoslowakije van de jaren tachtig doen vrouwen hetzelfde zware werk als mannen. Ze krijgen dezelfde kans op heldendom. Maar het werk in de fabrieken pleegt ook roofbouw op haar, vooral omdat niet meetelt wat voor individu ze is. De hamer die zich samen met de sikkel zo veelbelovend aandiende, staat niet alleen voor krachtpatserij op de werkvloer. Hij heeft ook een grote steel, waar Majka een verleidelijke dans op uitvoert. Zo is ze weer op hetzelfde punt beland: de vrouw blijft een lustobject voor de man. En om haar heen liggen nog dezelfde aardappelen.

De afloop zie ik al ruim voor het eind aankomen. Dat is jammer. De aardappelen liggen er zo verleidelijk bij voor iemand in wie de woede kookt en die toevallig een hamer in haar handen heeft. Maar zij kunnen het toch ook niet helpen! Zo eindigt Majka met een verliezersgebaar, met machteloze woede. Die machteloosheid wordt nog eens versterkt als je op de achterwand leest hoe het is afgelopen met de actrice die in 1981 in de TV-serie de rol van Majka speelde.

Juist omdat ik veel ben gaan geven om de vrouw die me een uur lang haar strijd heeft laten zien, mis ik een krachtig statement van haar. Ik verlang naar een uitweg. Een wereld met ruimte voor haar en voor iedereen. Het besef hoe belangrijk het is daarvoor te vechten is dan toch iets wat Majka weer eens flink in me heeft opgepord.

Goed om te weten

Gezien: 21 november 2021, Theater De Generator, Leiden
Nog te zien:
2 december, CC Amstel, Amsterdam
18 & 19 januari 2022, Theater Kikker, Utrecht
3 februari 2022, Plein Theater, Amsterdam
4 februari 2022, Evertshuis, Bodegraven