Ari Folman over Kaboom-opening Waar is Anne Frank – ode aan Anne’s verbeeldingskracht

Het Kaboom animatiefestival opende woensdag in Amsterdam met een film waar, na de première in Cannes vorig jaar, al een tijdje naar werd uitgezien. Where is Anne Frank, een internationale productie (met ook een Nederlands aandeel) van de Israëlische filmmaker Ari Folman. Een animatiefilm die het befaamde dagboek van Anne Frank naar een nieuw niveau tilt.

Het is een jaar in de toekomst. In de eerste scène jaagt een gure wind over de Amsterdamse gracht, waar een kleumende rij toeristen wacht tot de deur van het Anne Frank Huis open gaat. Binnen gebeurt op dat moment iets wonderbaarlijk. Een vitrine barst open en vanuit de inkt van het beroemde dagboek rijst de figuur van Kitty op. De denkbeeldige vriendin van Anne is plotseling niet meer denkbeeldig. Ze pakt het boek, begint aan een zoektocht door Amsterdam naar Anne, en sluit vriendschap met Awa, een jonge vluchteling uit Afrika. Tegelijkertijd blikt deze creatieve en verbeeldingsrijke animatie ook terug naar het verleden, waar scènes uit de wereld van de ondergedoken Anne en haar familie tot leven komen.

Regisseur Ari Folman, die beroemd werd met Walz With Bashir, had zelf bij de opening van Kaboom moeten zijn, maar een positieve coronatest zetten een streep door zijn reis naar Amsterdam. Gelukkig voelt hij zich goed genoeg voor zoom-interviews vanuit zijn woning nabij Tel Aviv. Zo kan ik hem toch nog spreken.

Ik ben nieuwsgierig wanneer hij het dagboek van Anne Frank voor het eerst las.

“Ik was veertien, het was in Israël verplichte stof op school. Dat weet ik, maar ik herinner het me niet echt meer. Ik groeide op in een gezin van Holocaust-overlevenden. Toen ik jong was hoorde ik zo veel over de verschrikkelijke concentratiekampen. Anne Frank was een van de vele verhalen en haar laatste maanden, in de kampen, komen ook niet in het dagboek voor. Wel in de film.”

Voor jong publiek

Het Anne Frank Fonds vroeg u deze film te maken?

“Jazeker, zij benaderden mij, maar ik sloeg het eerst af, want ik dacht dat alles al gedaan was. Maar als vader van een tiener ben ik het boek opnieuw gaan lezen, en ik stond versteld hoe goed het was geschreven. Door een meisje van dertien! Ongelooflijk. Dus toen begon ik toch met de gedachte te spelen om het te doen. En hoe dat dan zou moeten.”

Moest het een animatiefilm worden?

“Ja, ik stelde een paar voorwaarden. In de eerste plaats moest het een animatiefilm voor kinderen vanaf een jaar of tien worden. Daarbij moesten de laatste zeven maanden van Anne Frank er ook in voorkomen. Dat einde van Anne zat aanvankelijk ook in de laatste acte van The Diary of Anne Frank, de film uit 1959, maar toen Otto Frank bij een testscreening zag hoe geschokt het publiek was door de beelden van Bergen-Belsen vroeg hij de producenten het te verwijderen.”

“Maar ik vond het belangrijk. En als laatste de verbinding tussen verleden en heden. Om recht te doen aan de erfenis van Otto Frank en aan het Anne Frank Fonds moeten we dit verhaal gebruiken om compassie en empathie te creëren voor kinderen in oorlogsgebieden over de hele wereld.”

Nog even over die animatie, ik meen dat u na Walz With Bashir en The Congress had laten weten geen animatiefilms meer te willen maken. Wat zorgde er voor dat u zich heeft bedacht?

Lachend: “Weet je, dat ga ik niet meer zeggen. Ik zal het misschien wel denken, maar ik zeg het niet meer hardop.”

“Ik denk dat ik verslaafd ben aan animatie. Aan de geweldige creatieve kanten ervan, omdat je alles kan maken wat in je verbeelding opkomt, en misschien ook aan de waanzinnige moeilijkheden die het maken van een animatiefilm met zich mee kan brengen.”

Verbeeldingskracht

Maar waarom in dit geval animatie?

“Om een jong publiek te bereiken. Om te zorgen dat het onderwerp ze aanspreekt. Heel belangrijk.”

Ik zeg hem dat het volgens mij ook volwassenen zal aanspreken. Waarop Folman mij vraagt of ik denk dat de film het goed zal doen in Nederland. Moeilijk te zeggen, maar ik verwacht het wel. De distributeur heeft in ieder geval al veel schoolvoorstellingen geboekt.

Maar dan nog even over de opzet van de film, zitten er nog meer kanten aan die gericht zijn op jong publiek?

“Het heeft de structuur van een sprookje”, legt Folman uit. “In de eerste scène gebeurt al iets magisch. Uit de inkt van het dagboek komt Kitty op wonderbaarlijke wijze tot leven. Het is klassiek kinderfilmmateriaal. Er zijn bijvoorbeeld allerlei regels, zoals dat Kitty in het Anne Frank Huis voor de bezoekers onzichtbaar is. Alleen Anne kan haar denkbeeldige vriendin zien. En het dagboek is Kitty’s hart. Als het te ver uit de buurt raakt verdwijnt ze weer.”

Ze kan niet bestaan zonder het dagboek.

“En dan is er nog Kitty als het alter-ego van Anne. Ze is alles wat Anne niet kan zijn op dat moment, zowel qua uiterlijk als in de dingen die ze doet.”

Is het ook soort hommage aan de verbeeldingskracht van Anne?

“Beslist. Kijk, een van mijn doelen was om echte betekenis te geven aan het icoon, het symbool dat Anne geworden is. Anne Frank was een droompersonage voor een scenarioschrijver. Ze was verstandig, slim, maar ook grappig en soms heel gemeen, heel menselijk, met haar eigen problemen en issues, klassiek tienergedoe met haar moeder en met jongens die verliefd op haar zijn. We moeten dat standbeeld dat Anne Frank geworden is afbreken om haar echt te maken, zodat ze de harten opent van iedereen die haar op het filmdoek ziet.”

Hollywood en Griekse mythologie

Een coming of age-verhaal dus.

“Het is voornamelijk een coming of age-verhaal. Het speelt zich af tijdens de Holocaust, maar het gaat over de vriendschap tussen twee meisjes in een coming of age-drama.”

Kunt u, zonder al te veel spoilers, iets vertellen over het laatste gedeelte van de film waarin u het kamp laat zien als een wereld uit de Griekse mythologie?

“Zoals ik al zei, ik zocht naar een manier om de laatste zeven maanden van Anne te laten zien. Ik kon het niet laten zien zoals het echt was, want ik geloof niet geloof dat dat kan. Niet in een animatiefilm, en ook niet in een speelfilm. Ik geloof niet dat het mogelijk is.”

“Dus ik zocht naar een manier om dat probleem de kraken. Anne Frank heeft twee passies. Hollywoodacteurs uit de dertiger en veertiger jaren, en Griekse mythologie. En als je de onderwereld uit de Griekse mythologie ziet, heeft dat veel overeenkomsten met de methoden van de nazi’s. Hier de treinen die de Joden naar de concentratiekampen brengen, daar de veerponten. Selecties hier, selecties daar. Honden hier, honden daar. Dus terwijl we op de soundtrack horen hoe iemand de woorden uit het boek van Otto Frank voorleest zien we die Griekse onderwereld.”

Het maakt het verhaal misschien zelfs universeler.

“Dat denk ik, een meer toegankelijk verhaal ook.”

Vluchteling

En u verbindt het met de situatie van vluchtelingen. Was u niet bang voor kritiek op een mogelijke vergelijking van de Holocaust met hedendaagse vluchtelingen?

Streng: “Er is helemaal geen vergelijking, want dat kan gewoonweg niet. Ik verwachtte meer kritiek, eerlijk gezegd. Maar vluchtelingen in Amsterdam, dat heeft niets te maken met concentratiekampen. Ik zie hier geen enkele mogelijke vergelijking.”

Nee, maar ik neem aan dat er een reden was om dit vluchtelingenverhaal in de film op te nemen.

“Iemand zei me na een screening: ‘De Joden hadden niet meer het privilege om vluchteling te zijn, ze werden afgeslacht.’ Dus ik denk niet dat er een vergelijking is. Zoals er ook geen zinnige manier is om de genocide op het ene volk te vergelijken met de genocide op een ander volk.”

“Maar ik vind wel dat een kind in een oorlogsgebied een kind in een oorlogsgebied is, dat is een hard feit. Er is geen verschil tussen een kind wiens huis in Oekraïne is gebombardeerd en een kind in Mali dat geen idee heeft wie zijn dorp heeft aangevallen. Allebei moeten ze vluchten. De een met moeder naar de grens, de ander naar het noorden om uiteindelijk de Middellandse Zee over te steken. Geen verschil!”

Otto Frank

Maar wat was de reden dit thema toe te voegen?

“Otto Frank’s nalatenschap was een reden. Door er voor te zorgen dat er 70 miljoen exemplaren van haar dagboek werden verkocht liet hij een droom van zijn dochter in vervulling gaan. Hij doneerde al dat geld – hij bleef zijn hele leven in een 1-slaapkamerappartement wonen – aan non-profitorganisaties die kinderen in oorlogsgebieden helpen. Daarvoor richtte hij het Fonds op dat mij benaderde voor de film. Omdat ik heilig in hun doelstelling geloof vond ik het belangrijk hun boodschap uit te dragen. Het creëren van medeleven, tolerantie en empathie, om de kinderen te steunen, dat is een respectabel doel van de film. Ook al moet ik er acht jaar voor werken.”

Want zo lang duurde de productie.

Met enige zelfspot: “Nu nog een negende jaar met praten over de film!”

Educatie

Ik begrijp ook dat de film onderdeel is van een breder project, met twee stripboeken en een educatief aanbod.

“Ja, dat is er allemaal. Anne Frank’s Diary (Het achterhuis) als stripalbum was een manier om distributeurs te overtuigen dat we een film konden maken. Het tweede stripboek (Where is Anne Frank) is een bijproduct van de film, gebaseerd op het scenario. Het eerste, dat in 2018 uitkwam, is het originele dagboek in stripvorm.”

“Het door het Fonds geproduceerde educatieve materiaal is een boek voor leerkrachten en leerlingen. Die laatsten leren het verhaal van Anne Frank, de geschiedenis van de Joden in Nederland tijdens de oorlog, en hoe dit zich verhoudt tot hedendaagse crises. Ik vind dat het Fonds het fantastisch goed heeft gedaan, en het wordt gratis aan scholen beschikbaar gesteld. Daarnaast kan je de film nog zien, prachtig.”

Heeft u al voorstellingen met jong publiek meegemaakt? Hoe waren de reacties?

“Dit waren de beste screenings die ik heb bijgewoond, nog beter zelfs dan de mooie première in Cannes. Kinderen van zo’n 10 tot 12 jaar begrijpen de film helemaal, ze zijn fantastisch. Ze reageren heel echt en emotioneel. Er vloeit een traantje wanneer Kitty in Bergen-Belsen bij het graf van de zussen aankomt.”

De film speelt een jaar in de toekomst, bent u dan ook een beetje een SF-liefhebber?

“Ik ben voornamelijk Sci-Fi-fan! Voor de rest zijn er slechts details…”