‘Kabinet, regeer door!’, zegt Kunsten ’92. Hoe heeft het zo ver kunnen komen?

We moeten vooral doorpakken met het gunstige kunstbeleid dat is ingezet door het vierde Kabinet-Rutte. Dat stelt kunstenkoepel Kunsten ´92 in een brandbrief naar aanleiding van de val van het vooralsnog laatste kabinet onder die naam. Dat is een opmerkelijke wending na 13 jaar waarin het grootste deel van de kunstwereld niets liever wilde dan zo snel mogelijk van het neoliberale kunstbeleid verlost worden.

Het antwoord op de vraag waar die wending vandaan komt is heel grappig: na vier kabinetten heeft de minister-president, die de constante factor erin was, vrijwel niets van zijn draconische plannen voor elkaar gekregen, en dus is de uitkomst op een rare manier positief te noemen.

• Met zijn allen 130 kilometer per uur over volle snelwegen? Afgeblazen.
• Schiphol uitbreiden, Lelystad Airport erbij? Verzopen.
• De A27 door Amelisweerd? Op de lange baan.
• Bezuinigen op zorg? Duurder geworden en mislukt.
• Scherpe reductie van cultuursubsidies? Vrijwel volledig teruggedraaid.

Wantrouwen

Wat er wel gebeurde: vergroting van het onderlinge wantrouwen in de samenleving, waardoor meer controledruk en bevooroordeelde algoritmes voor stilstand en zelfs achteruitgang hebben gezorgd, niet alleen in de kunsten. Ik zwijg nog over de schandvlek van de toeslagenaffaire, de stikstoframp en de vertragingen bij de klimaattransitie. Het aantal opgebrande politici en ambtenaren is ontelbaar.

Zullen we eens terugblikken op die 13 jaar? Heel toevallig ook jaren waarin Cultuurpers bestond. Jaren waarin deze site evolueerde van een vluchthaven voor freelance kunstrecensenten tot een onmisbare duider van het minder sexy cultuurpolitieke spel.

Lees je mee?

2010: het jaar van de aankondiging

Halbe Zijlstra kondigde zijn bezuiniging van ‘200 miljoen of meer’ aan tijdens het Paradisodebat van 2010, en ik zal je eerlijk zeggen dat ik toen nog dacht dat het grootspraak was, maar nee dus. Het gedoogakkoord van het Kabinet Rutte 1 (CDA, PVV, VVD) bevatte de aangekondigde bezuiniging (en meer) en werd op 30 september 2010 gepresenteerd. Al op 8 oktober ontstond de eerste (leuke) demonstratie in Den Haag, opgezet door accordeonstudente Sofie de Klerk. Ik deed verslag en zag hoe GeenStijl te werk ging om de protesterende kunstenaars als elitair weg te zetten: Kunstwereld via Facebook in actie tegen cultuursnede nog voor het kabinet Rutte-Verhagen is geïnstalleerd.

In die periode verschenen de eerste opiniestukken in de media, waarin mensen probeerden duidelijk te maken hoe erg de bezuinigingen zouden uitpakken. Ik deed ook mee: Het kunstsubsidiesysteem is als een huis, dat iets te vaak van eigenaar verwisselt: nieuw cultuurbeleid kabinet-Rutte is kapitaalvernietiging 

2011: de pogingen om het noodlot af te wenden

De laatste hoop op begrip uit Den Haag vervloog toen Mark Rutte voor het eerst iets zei over kunst. Het was het eerste staaltje van desinformatie van iemand die geacht werd boven de partijen te staan. Het gaat over 15 mensen op de eerste rij. Wat zegt Mark Rutte nu eigenlijk precies over de kunsten? Het past in 1 minuut en het klopt niet helemaal. 

Het was voor Cultuurpers de reden om de hashtag #rutteleaks in het leven te roepen. “RutteLeaks”: Premier en staatssecretaris kennen eigen cijfers niet: inkomenseisen kunstinstellingen al gehaald in 2007 en meeste subsidie nu al naar succesvolle instellingen.

Hiermee begon een serie verhalen, die ik ooit nog als e-book wilde uitgeven, maar waar niemand zin in had. Toch nog een paar hoogtepunten. Of moet ik zeggen dieptepunten?

Ik vond deze quote in dit artikel: “De beleving is dat op kunst en cultuur fiks wordt bezuinigd. Gemeentes noemen als oorzaak dat een aanzienlijk deel van het cultuurbudget ‘vrij geld’ is, waardoor bezuinigingen hier makkelijker kunnen worden doorgevoerd dan op andere terreinen.” Deze vrees bleek later bewaarheid, en we hebben er nog steeds last van. Rutteleaks 3: we weten nu hoe kaal het er de komende jaren uit gaat zien: decimering cultuur en bibliotheken, regionale omroepen ontzien.

Daarna kwamen de orkesten aan de beurt. Rutteleaks 4 over orkesten: ‘Fusies Brabants Orkest en Limburgs Symfonieorkest, Gelders Orkest en Orkest v.h. Oosten, Residentie Orkest en RphO’. Het was voor oost en zuid Nederland het begin van een lijdensweg, waar we, in het geval van het huidige PHION, nogal uitgebreid over gepubliceerd hebben. Iets met een autohandelaar.

Mecenaat

De redding, zo dacht de liberaal Rutte, moest komen van de markt: rijke mensen die graag naar kunst keken en dus wel geld wilden steken in een experimenteel kunstproject in een vogelaarwijk: Cultuurbeleid kabinet Rutte afgeraden door mecenassen en ondernemers; PVV afwezig bij hoorzitting over toekomst Nederlandse cultuur. Een paar rijken hebben zo hun kapitaal kunnen vergroten, maar de kunst werd er niet beter van, weten we nu.

Dat Rutte in opeenvolgende kabinetten meester werd van de onvoldragen maatregelen, is inmiddels bekend, we noemen de toeslagenaffaire. Of de BTW-maatregel: Kabinet Rutte beantwoordt kamervragen over ‘onvoldragen’ BTW-maatregel.

Dat leidde, nog voor de bezuinigingen ingingen, tot de volgende bespiegeling: Was het kabinet een restaurant geweest en de kenners uit het land Johannes van Dam, had Rutte de tent kunnen sluiten.

2012: de crisis is er.

In 2012 waren er relatief weinig berichten op de site, wat vooral te danken was aan het feit dat Cultuurpers tijdelijk niet bestond. Omdat een startsubsidie was gestopt, het daarmee opgebouwde verdienmodel wegbezuinigd en het bestuur weg was, vroeg ik me af hoe door te gaan. Uiteindelijk is toen de basis gelegd voor de huidige lezerscoöperatie, die nog steeds drijvende is: zonder overheidsgeld, alleen met donaties en contributies.

Samen met de doorstart van Cultuurpers trad er ook een nieuw kabinet aan. Er was hoop. Rutte 2: Geen echt herstel gaten, wel andere toon.

2013: collectieschuiven met Mark

Er was een cultuurminister van de PvdA, maar dat leverde weinig op. Een citaat uit 2013: “Omdat alles wat naar moderne cultuur rook weg moest van het vorige kabinet, is het nieuwe kabinet sinds een jaar aan het leuren met collecties die misschien toch maar niet bij het oud vuil moeten worden gezet. Verzamelingen, door de nu opgeheven instituten in decennia opgebouwd, worden ondergebracht bij een universiteit (de theaterbibliotheek van het TIN), in een nog te bouwen MegaMuziekenDansPaleis in Den Haag (muziekbibliotheek omroep), bij de Nederlandsche Bank of dus weer bij een universiteit, dit keer die van Leiden (Tropeninstuituut).” (Collectieschuiven, de nieuwe hobby van Rutte II )

In dat jaar werden de debatten in de kamer hilarisch, of liever gezegd: droevig. Ik citeer Henri Drost, destijds nog schrijver bij Cultuurpers: “Enfin, zo ging het debat al snel over bijzaken, draaide de discussie dankzij Mona Keijzer even richting fanfares, waarmee zij onbedoeld maar toch weer toch weer alles buiten de Randstad wegzette als boertjes, en kon Rutte nog een punt maken door te zeggen dat alle subsidie op popmuziek afgeschaft moet worden – terwijl VVD-wethouders zich door heel Nederland hard maken voor netgebouwde of nog te bouwen poppodia, maar dat zal wel zijn omdat er de nodige bouwconnecties zijn.”:

Rutte en Bosma doen niet aan visie of inhoud en zetten cultuurdebat naar hun hand.

2013-2016 – donkere jaren?

In deze tijd was Rutte de grote afwezige in de cultuurpolitiek. Hij bemoeide zich niet met de portefeuille die in handen was van de PvdA. Er werd gerepareerd, maar Rutte had grenzen gesteld die niet overschreden mochten worden. Het was de tijd waarin men in Den Haag dagelijks sprak over ‘kasschuiven’.

2017: de grote leugen

Tijd voor een tussenstand, dankzij een gastcolumn van Maarten van der Meer. Hij stelt: “Maar het erge is dat dit gebeurt op basis van een leugen, ook weer in dit regeerakkoord. De leugen dat de Cultuursector is geslaagd nieuwe geldstromen te vinden. Dat dit is gelukt geldt maar voor een heel klein deeltje van de sector, namelijk het deel dat aantrekkelijk is voor die andere geldstromen, het zogenaamde ‘excellente’ deel van de sector. En zelfs voor deze instellingen is dat maar heel beperkt waar.” Nieuw Kabinet bevestigt met akkoord cultuurlijn Rutte I en II.

2018: fair pay voor minder kunst

Het geheugen in de kunstsector is kort, maar al in maart 2018, dik 5 jaar geleden, kwam een van Rutte’s apen uit de mouw: productievermindering, dit keer verkocht onder het mom van fair pay, uitgesproken door een verse D66-mininster: “‘Je ziet dat er de afgelopen jaren heel veel is geproduceerd om die publieksaantallen maar op peil te houden. Misschien moeten we kijken of die kunstenaar niet toch een rechtvaardig loon kan krijgen. Dat betekent dat we het publieksbereik dan iets minder belangrijk maken. Dat betekent dat instellingen dus iets minder kunnen doen, maar daar hebben we dan wel meer geld voor beschikbaar.”

2019: het jaar dat we bijna zijn vergeten

Dit schreef, en ik was niet blij: “Rutte met opgestroopte mouwen bij de Toppers? Van mij mag hij, maar hij zit daar niet omdat hij het leuk vindt, maar omdat hij duidelijk wil maken dat hij ergens anders bewust zeker niet zit.”: Kunst is totaal nutteloos, en dat moet de politiek beter duidelijk maken. (Waarom Mark Rutte vaker uit moet gaan).

De jaren onder Rutte begonnen in te branden. Het derde Kabinet-Rutte bracht geen echte verlichting: Nieuw kunstenplan kabinet-Rutte III: 25 miljoen minder kunstaanbod. (Maar wel meer gelukkige kunstenaars). Omdat 2020 na 2019 kwam, en we door Corona niet meer weten hoe erg het fout aan het gaan was: een paar reminders: Niemand in de kunst bedacht een plan B. (Waarom de huidige chaos is veroorzaakt door lobbyisten) .

Een citaat: “‘Pas in het voorjaar wordt duidelijk hoeveel er is aangevraagd, en dan nog is het maar afwachten of al die aanvragen wel aan de minimale kwalitietsnorm voldoen’, zei de minister tegen Corine Ellemeet van Groen Links. Die had – met Lodewijk Asscher (PvdA) en Peter Kwint (SP) – gevraagd om nu al de geplande korting ongedaan te maken. Zelfs Salima Belhaj van D66 neigde wel naar een motie in die richting, al wilde ze haar minister niet te veel dwarszitten. De partij moet immers nog steeds luidkeels vieren dat ze 80 miljoen structureel extra voor de kunsten heeft weten te ritselen tijdens de formatie met de starre VVD. Jammer genoeg is de kritiek op de negatieve kanten van het voortgezette VVD-beleid luider dan dat goede nieuws. Komt ook omdat het merendeel van het nieuwe geld vooral naar de toch tamelijk rijk bedeelde erfgoedsector gaat.”: Na het debat over de begroting moet de podiumkunstsector nog meer geduld hebben. Tot het voorjaar.

Maar dat voorjaar werd anders.

2020 – Redder des vaderlands?

Opeens zaten we binnen en maakten we podcasts. Presentatiegoeroe Machteld Kooij had wat tips voor de geplaagde minpres: Podcast in tijden van Corona (10) – ‘Rutte’s handen zouden in een doosje moeten’ (Het Geheime Wapen van Hilversum spreekt)

Een van de interessante kanten van een decennium neoliberaal beleid is dat de inkomensverschillen erdoor toenemen. Ook in de cultuur: Vergeet KLM en Booking: ook in de gesubsidieerde kunsten zijn de directeuren grootverdiener. 

Nog meer ’typisch Rutte’: iedereen moet zelf bepalen hoe erg racisme is. Deze gastcolumn zegt veel: “In de afgelopen jaren heeft u zich weinig uitgelaten over institutioneel racisme, discriminatie en uitsluiting, ik was blij dat u dat afgelopen week wel deed. We hoeven hier geen wetten voor te maken, zo stelt u, want we hebben artikel 1 en de instituten die zouden moeten bijdrage aan het tegengaan van dit alles.”: Wanneer het over institutioneel racisme, discriminatie en uitsluiting gaat, dan zijn dat natuurlijk niet gevoelens, zoals u deze week claimde, maar feiten, meneer Rutte.

En toen was er een verandering, mede dankzij de pandemie: 1 keer kunst, 2 keer cultuur. De Troonrede maakt jaren van zwijgen over kunst en cultuur goed in 4 zinnen.

Maar in de kern blijft Rutte de premier van de ‘aanzuigende werking’, de theorie dat mensen alleen uit oorlog vluchten als ze weten dat ze in Nederland een luchtbed krijgen. Ook voor de cultuur had Rutte zijn woorden klaar: Over de mythe van de ‘aanzuigende werking’ van kunstsubsidie. (En Wat Nu met debatterende theatermakers?!) 

2021 – Rutte’s laksheid jegens kunst eindelijk gekeerd?

Dichter bij nu zijn we bijna alweer vergeten hoe moeilijk het was om Mark Rutte iets aan de crisis in de kunstsector te laten doen. Drie voorbeelden:

• Tappen verleer je niet, maar tapdansen wel. Waarom het erg is dat kunst niet wordt genoemd 
• Geachte meneer Rutte: Waarom moeten muziekscholen dicht blijven? Waarom zo willekeurig? 
• Commercieel belang bij test-evenementen schaadt het vertrouwen. Dat testresultaat is alvast binnen. 

En toen kwam er een begroting die zowaar iets goeds ging doen voor kunst en cultuur: 170 miljoen structureel erbij. De cultuursector kan opgelucht ademhalen. Ons verlanglijstje 

2022: hoe kort kan het zijn?

Het jaar waarin we ons uit de coronacrisis prikten was ook het jaar waarin de oude mores van Rutte hardnekkig bleken. “Nu treedt het niet zo verse kabinet op als een belegerd kasteel, waarbij onderrnemers, sporters, cultuurmensen en wappies als een dreigend bos van Birnam (Macbeth is even niet te streamen) op de verzwakte muren toestormen. Nu zou het best wel tijd worden om samen met die sectoren op te trekken, en je niet in te graven en te klagen over het onbegrip.”  Het kabinet graaft zich in, waar nu juist samenwerken met de samenleving nodig is. 

2023 – onzekerheid.

Rutte verlaat de politiek omdat hij vrouwen en kinderen liever in oorlogsgebied wilde achterlaten. Hij verlaat ook de politiek in een jaar dat kunstliefde weer de overhand dreigde te krijgen, dankzij de staatssecretaris die kort genoeg aan de macht was om diep geliefd te worden: Gunay Uslu. Benieuwd wat er in de komende tijd van deze uitgangspunten gaat overblijven: De kracht van creativiteit – cultuur midden in de samenleving 

Heel erg bedankt dat je tot hier hebt gelezen. Ik hoop dat je het leerzaam vond. Ik ben ook erg benieuwd naar jouw reactie op dit bericht.