Nora Krugs beeldverhalen over Oekraïne gebundeld: ‘Niet alleen lijdzaam toekijken’

Kunstenaar en journalist Nora Krug nam het initiatief voor een buitengewoon dagboekproject waarin ze het dagelijks leven verbeeldt van mensen die in de Oekraïne-oorlog verstrikt raakten. Elke week verscheen er een aflevering in kranten over de hele wereld. Intussen is er een boek.

Ze had zó nog een tijd door kunnen gaan met de getekende dagboekafleveringen in de kranten. Het besluit om te stoppen was niet makkelijk, zegt Nora Krug (1977). Er klinkt enige spijt door in haar stem, want het einde van de oorlog in Oekraïne was bij het verschijnen van haar boek Diaries of War, Two visual accounts from Ukraine and Russia helaas nog lang niet in zicht. En nog steeds niet. Onlangs werd de verschrikkelijke mijlpaal bereikt van ‘1000 dagen oorlog’.

Dagboekfragmenten

Word Lid!

Doneer!

Direct bij het begin van de oorlog wist ze dat ze niet alleen lijdzaam wilde toekijken. Ze wilde iets zinvols doen. Als illustrator en visueel journalist nam ze contact op met een journaliste in Kyiv, die haar wel wilde voorzien van dagboekaantekeningen. Als tegenhanger vond ze een kunstenaar in Sint Petersburg. “Beiden hebben meteen toegezegd”, zegt Krug die naar aanleiding van deze echte verhalen het dagelijks leven in de oorlog in beeld heeft gebracht.

In haar karakteristieke handschrift staan er teksten bij. Het zijn fragmenten afkomstig uit de dagboeken, licht Krug toe: “De stemmen van twee individuen die verschillend op de oorlog reageerden.” Anoniem, vanwege de veiligheid van de protagonisten. Ze worden in het beeldverhaal aangeduid als K. en D. Vooral D., de Rus, had het moeilijk. Als tegenstander van de oorlog verkeerde hij in een innerlijk conflict en stelde zichzelf filosofische vragen.

De afleveringen verschenen wekelijks. Om te beginnen werden de tekeningen afgedrukt in de Los Angeles Times, maar ook in andere kranten en bladen in de wereld kon je de gebeurtenissen volgen. Op de website van de Volkskrant is een deel nog terug te vinden in het Nederlands.

Hyperactueel

Er zat tempo achter de serie, legt Krug uit als ze in Berlijn op het Internationales Literatur Festival (ILB) vertelt over de ontstaansgeschiedenis van haar boek. Met een speciale ‘Graphic Novel Day’ zet het ILB de grafische journalistiek en literatuur in de spotlights. Net als veel andere journalistieke vormen heeft het maakproces van het getekende genre van doen met tijdsdruk. Krug: “Het was hyper-actueel en alles ging heel snel. Op zaterdag of zondag schreef ik een mail om te vernemen hoe het ermee ging. Ik had meestal wat vaste vragen. ‘Wat is er allemaal gebeurd? Heb je nog interessante gesprekken gevoerd?’ Op donderdag om 15.00 uur was altijd de deadline, de volgende dag stond het in de krant, en dan begon het de dag erna, in het weekend, weer opnieuw.”

De tekeningen in zachte pasteltinten hebben iets lieflijks, wat bijna verraderlijk werkt ten opzichte van de harde werkelijkheid van de oorlog. Maar het illustreert ook het persoonlijke van de situatie waarbij de schoonheid van de tekening een interessante afstand schept. Het zorgt voor de verhalende setting die het inlevingsvermogen van de lezer aanwakkert. “Het getekende beeld heeft de kracht in zich om een andere kijk te verschaffen op de werkelijkheid”, aldus Krug.

Zelfreflectie

Haar eerdere boeken geven ook al een eigenzinnige visie op oorlog en hoe je je daartoe kunt verhouden. Met Heimat verwierf ze in 2018 internationale bekendheid. Het maakte indruk, vanwege de openhartigheid over haar familie in de Tweede Wereldoorlog. Over Tirannie, het boek van Timothy Snyder waar samen met Krug een graphic edition van is gemaakt, kan gezien worden als een leidraad voor het herkennen van tirannieke situaties én hoe deze te bestrijden. Reden ook waarom Krug vrij snel na de aanval van Rusland op Oekraïne haar grafische journalistieke plan opvatte.

Een van de aansporingen van Snyder: neem verantwoordelijkheid en leer van de geschiedenis. “Doen we genoeg tegen de AfD, tegen Trump?”, vraagt Krug zich ineens hardop af tijdens haar lezing in het Haus der Berliner Festspiele. Het is niet alleen een spiegel die ze haar publiek voorhoudt, haar benadering heeft ook te maken met zelfreflectie.

Tijdsdocument

Diaries of War – in het Duits verschenen onder de titel Im Krieg – sluit daarmee aan op thema’s waar Krug zich al langer mee bezighoudt. “Het is een documentatie van het eerste jaar van de oorlog geworden”, stelt ze, erop terugkijkend. “Kranten concentreren zich over het algemeen meer op het militaire gebeuren. Mijn idee was om de gedachten van twee personen te schetsen.”

Het resultaat is een krachtig tijdsdocument dat op een inspirerende en indringende manier vanuit verschillende perspectieven inzicht geeft in het alledaagse van oorlog.