Op donderdag 2 oktober debatteerde de Rotterdamse gemeenteraad over de kwestie Fotomuseum. Aanleiding was de affaire die – in de openbaarheid – begon met een artikel in De Volkskrant, waaruit duidelijk werd dat een (aantal) medewerker(s) met een lange staat van dienst niet overweg kon met directeur Birgit Donker. Vrij kort na de publicatie greep de Raad van Toezicht van het museum in, door de directeur te schorsen en per direct de toegang tot het gebouw te ontzeggen, iets wat gebruikelijk is bij ernstige fraude of zware misdragingen.
De Raad van Toezicht heeft altijd over de redenen voor deze zeer omstreden stap gezwegen. Afgelopen week was daar opeens een uitgebreide brief en een beantwoording van ‘Veelgestelde vragen’, die de RvT kennelijk eerst alleen naar een paar gemeenteraadsleden had gestuurd, maar nu openbaar is.
Het stuk bevat veel woorden, maar geeft geen enkele nadere informatie over die achtergronden. Sterker nog: de RvT licht alleen toe dat men alles graag binnenskamers had willen houden.
Cruciale informatie
Over de redenen van het ontslag zegt de Raad:
“Wij erkennen de positieve bijdragen van de voormalig directeur-bestuurder aan het museum en hebben dit ook publiekelijk uitgesproken. Desondanks heeft haar handelen voor een onherstelbare vertrouwensbreuk gezorgd. In het bijzonder neemt de Raad van Toezicht het haar kwalijk dat zij cruciale informatie over de sociale veiligheid en mentale gezondheid van de medewerkers heeft achtergehouden en beïnvloed. Verdiensten mogen nooit ten kosten (sic) gaan van het welzijn van medewerkers, die allemaal op hun eigen vlak een essentiële bijdrage leveren aan het succes van het museum.”
Het roept vragen op over wat die ‘cruciale informatie over sociale veiligheid en mentale gezondheid van de medewerkers’ dan wel precies in zou kunnen houden? Moorden op de werkvloer? Punaises op de toiletbril? Ghosten tijdens vergaderingen? Zout in de koffie? Allemaal bekende manieren om van personeel af te komen, maar in de latere berichtgeving, waarin de Volkskrant opnieuw te rade ging bij hetzelfde personeelslid dat eerder had geklaagd, bleek daar niets van.
Wankele basis
In het NRC-verslag kwam vooral naar voren dat de RvT in een vlaag van paniek een veel te zware sanctie zette op een mogelijk verschil van inzicht over wat er wel en niet gedeeld zou moeten worden. Iets wat best vaak voorkomt in de sector, en wat met een goed gesprek en goede monitoring aangekaart zou kunnen worden.
De RvT lijkt zich bewust van de nogal wankele basis van hun handelen, dus is er een ‘onafhankelijk’ extern onderzoek ingesteld, waarvan de uitkomst pas in november is te verwachten. En daar zit een interessante adder onder het gras, wanneer we lezen:
“Duidelijkheidshalve: het externe onderzoek is geen vervolg op het interne onderzoek van de RvT en ook geen verificatie daarvan. Daar waar het interne onderzoek als vraag had of de RvT onjuist en/of onvolledig is geïnformeerd, onderzoekt de externe partij nu een andere vraag: het sociale welzijn en de cultuur binnen de organisatie.”
Bekend patroon
Deze formulering komt ons een beetje bekend voor. In de afhandeling van een melding van ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag bij een Amsterdams theatergezelschap werd ook gekozen voor een onafhankelijk extern onderzoek, maar werden cruciale vragen niet aan cruciale personen gesteld, omdat dat niet per se tot de formele opdracht zou behoren. Ook de gemeente Amsterdam speelde daarin een opmerkelijke rol: Verkracht? Volgens de protocollen niet..
Dat het externe onderzoek zich niet met het handelen van de RvT mag bezighouden, legt ook een ernstig falen van de huidige regelgeving rondom besturen en toezicht bloot: een Raad van Toezicht is onaantastbaar. Zijn besluiten zijn onomkeerbaar, een ontslag is definitief, aansprakelijkheid afwezig.
Daarmee heeft de culturele sector een Trumpiaans Paard van Troje opgetuigd waarmee feitelijk iedere culturele instelling met een directeur-bestuurder vogelvrij is. Zij kunnen zonder recht op beroep op ieder willekeurig moment aan de straat gezet worden door een Raad van Toezicht die daar geen verantwoording over hoeft af te leggen.
Geen krimp
Dit aspect kwam ook naar voren in het debat van de Rotterdamse Gemeenteraad met cultuurwethouder Said Kasmi. Deze wethouder, onder wiens regime de stad eerder de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur kwijtraakte op basis van een slecht onderzoek, en die het noeste werk van een kwartiermaker daarna met een enkele brief van tafel veegde, deed ook nu zijn best om zijn niet-optreden goed te praten.
De Gemeenteraad, die zich vooral zorgen maakte over het feit dat het Fotomuseum de opening met zeker een half jaar heeft uitgesteld, hamerde niet-aflatend op de passieve houding van de wethouder, die in dit geval echter geen krimp gaf. Tot het moment dat de livestream er ten stadhuize de brui aangaf, bleef hij even onaangedaan als altijd.
Wie wil?
Hoe gaat het nu verder? De Raad van Toezicht gaat op zoek naar een nieuwe directeur, terwijl het nog steeds ontoelaatbaar is dat één van de eigen leden nu die positie inneemt ad interim. De opening zal door de nieuwe directeur worden gedaan. Is de bedoeling.
De vraag is, wie in hemelsnaam die baan wil, met zo’n Raad van Toezicht, en zo’n wethouder. Het cultureel-bestuurlijk amateurisme zou de tweede stad van Nederland nog eens duur kunnen komen te staan.
