Een kameropera tot indrukwekkende proporties opgeblazen in het @hollandfestival

Holland Festival

,,Het bijzondere aan Quartett is dat een intiem verhaal tussen twee personen tot indrukwekkende afmetingen opgeblazen wordt. De personages bevinden zich in een kamer, die lijkt te zweven. In deze beslotenheid speelt zich een geïsoleerd spel tussen een man en een vrouw af. Gigantische videoprojecties en een combinatie van een live orkest en electronica zorgen voor een groot ruimtelijk effect. Daardoor explodeert de intimiteit en breidt die zich uit tot de volle omvang van de zaal.”

Jochem Valkenburg is programmeur muziek en muziektheater van het Holland Festival. Nadat artistiek directeur Pierre Audi in 2011 de première van de muziektheaterproductie Quartett in de Scala in Milaan had bijgewoond en Valkenburg hem het jaar daarop in Wenen tijdens de Wiener Festwochen zag, begon een lang voortraject om de productie ook naar Amsterdam te halen. Valkenburg twijfelde niet, maar hij zag ook dat er aanzienlijke problemen moesten worden opgelost voordat de voorstelling hier zou kunnen plaatsvinden.

,,Het was echt een productie voor de Scala. De constructie is er niet op gemaakt om ermee langs andere theaters te reizen. Soms programmeren we opera’s die kant en klaar zijn om in het festival te worden uitgevoerd. Maar met Quartett moest elk aspect van begin tot eind opnieuw uitgevonden worden. Die zwevende kubus, hoe plaats je dat ding hier in de zaal? We hebben er enorm veel werk aan gehad, de afdeling productie voorop.”

,,Toch zijn er uiteindelijk weinig aanpassingen nodig geweest. De hoogte was een probleem, maar de Gashouder biedt er de ruimte voor. We hebben een week om alles op te bouwen voor de première op 1 juni.”

,,Behalve live muziek van het orkest in de orkestbak is er een soundtrack, die componist Luca Francesconi in Parijs heeft gemaakt, bij het IRCAM, een instituut voor electro-akoestische muziek. De soundtrack is gemaakt met orkest en koor. Dat koor is niet lijfelijk aanwezig, alleen op de soundtrack. Die soundtrack geeft er een sterk ruimtelijk effect aan. Het is ‘surround sound’.”

Kamertje

,,Quartett is een kameropera en speelt ook letterlijk in een kamertje. Het is een verhaal over intriges met liefde en passie. De personages spelen een soort rollenspel en zetten elkaar psychologisch onder druk. Met videoprojecties van 18 x 10 meter en muziek die het woelige psychologische leven van de twee indrukwekkend verklankt, wordt er ingezoomd op de achterkant van het verhaal dat zich in de kamer afspeelt.”

Quartett is gebaseerd op een gelijknamig toneelstuk van Heiner Müller, dat op zijn beurt gebaseerd is op Les liaisons dangereuses van Choderlos de Laclos. In deze brievenroman komen vele personages voor. Müller heeft het aantal teruggebracht tot vier. Twee van hen komen niet persoonlijk ten tonele, maar de twee mensen die we wel zien, stappen tijdelijk over in hun rollen: een toneelstuk in een toneelstuk. Zo is de uitgebreide intrige teruggebracht tot maar twee mensen. ,,Dat die twee in een klein kamertje opgesloten zitten, heeft het effect van een soort snelkookpan. Er wordt een enorme dynamiek opgebouwd, waaruit ze niet kunnen ontsnappen. Dat geeft een ontzettende beklemming, nervositeit en een hoge emotionele dichtheid. Ze zetten elkaar onder druk, zoeken elkaars grenzen op Ze halen het slechtste in elkaar naar boven. Ze gaan zo op in hun rollenspel, dat ze vergeten dat het maar een rollenspel is en elk contact met de realiteit kwijtraken.”

Heiner Müller situeerde het verhaal in een bunker na de derde wereldoorlog, terwijl er ook verwezen wordt naar de tijd van de Franse Revolutie, waarin de aristocratie in een isolement raakte. Zo ook staan de personages in Quartett los van de buitenwereld. Ze zitten op elkaars lip en maken elkaar gek. Door de intensiteit en de overweldigende projecties wordt het publiek in dat kamertje naar binnen gezogen.

Identiek

,,We hebben er expres ons best voor gedaan dezelfde productie hier te krijgen als die in de Scala in Milaan. We wilden een productie van het beroemdste operahuis ter wereld in het Holland Festival hebben. Het zijn dus hetzelfde orkest, dezelfde dirigent, dezelfde zangers. Dat laatste was een absolute must. Allison Cook en Robin Adams zijn fantastisch. Vooral Allison Cook is een ster.“

,,Francesconi’s muziek is in elk opzicht prachtig. Ik vind dat in veel moderne opera’s de zangpartijen een ondergeschoven kindje zijn. Moderne componisten zijn erg bezig met de grote dramaturgie, met de klank van het geheel en dan wordt de zanglijn soms helaas iets marginaals. Bij Francesconi is dat niet zo. Je hoort bij hem die typisch Italiaanse gevoeligheid voor de stem, heel natuurlijk en expressief. En hij laat die mooi aansluiten op zijn instrumentale klank.”

,,Quartett is voor mij een bijzonder geslaagd voorbeeld van wat je in de 21^ste eeuw aan uitdrukkingsvermogen in een oude vorm als opera kunt vinden. Normaal gesproken zou ik niet zeggen dat de muziek van Francesconi voor een breed publiek geschikt is. Het is complexe muziek, rijk en gelaagd, soms extreem genuanceerd. Zoveel schakeringen en nuances schrikken sommige mensen nu eenmaal af. Maar de combinatie van de muziek met het mooie beeld en een herkenbaar verhaal maakt dat veel mensen er toch in mee kunnen gaan. Met filmmuziek werkt het ook zo. Filmmuziek is vaak veel ingewikkelder dan mensen zich realiseren als ze naar een film kijken. Als je ze die muziek in een concertzaal zou laten horen, dan zouden ze er een ongemakkelijk gevoel bij krijgen. In Quartett werkt het ook zo, maar dan dus omgekeerd. Het is vooruitstrevende muziek, maar juist in een productie als deze, met dat fantastische beeld, met goede zangers, in de setting van de Gashouder, denk ik dat het publiek een heel goede ingang heeft tot die muziek, die anders misschien te moeilijk zou zijn.”