Worstelen met River of Fundament – grandioze recycle-opera die niet van ophouden weet

Vanaf 2007 werkten videokunstenaar Matthew Barney (The Cremaster Cycle) en componist Jonathan Bepler aan een vrije bewerking van Norman Mailers meest verguisde boek Ancient Evenings. Aan Mailers mythologie uit het oude Egypte voegden zij de even mythische Amerikaanse auto-industrie toe in een ambitieus en operatesk filmproject met een veeleisende lengte van 5 uur 11 minuten.

Vanaf februari is River of Fundament op wereldtournee en het Holland Festival

haalde hem naar ons land. Gezien in EYE. Duur van het evenement rond zesenhalf uur, inclusief kort voorgesprek met Bepler, twee korte pauzes en een ongeplande toevoeging in de vorm van een zaalontruiming wegens vals brandalarm. Ook nog op 24 en 25 juni.

Uur 0:00

Gemengde gevoelens, want veel berichtgeving legde de nadruk op de rol die menselijke excrementen zouden spelen. Wordt het artistieke event-cinema? Bemoedigende woorden van Jonathan Bepler vooraf. “Het is niet nodig alles te begrijpen.”

Uur 0:10

Hoopvol gestemd inmiddels. Hemingway heeft het startschot gelost. We zagen Matthew Barney oprijzen uit Mailers Rivier der Uitwerpselen, hier in de vorm van een riool onder New York. Als een van Mailers geesten betreedt Barney in de bovenwereld een smetteloos wit toilet dat doet denken aan een Kubrick-film. Hij wikkelt een drol in bladgoud heeft een gestileerd sodomiemoment met de al even morsig ogende farao Usermare. Walging blijft uit, want bizar maar fascinerend beeld.

Over naar de wake voor de (ook in werkelijkheid) overleden Norman Mailer, die tot feitelijke hoofdpersoon is gepromoveerd. Kleurrijk en tot de verbeelding sprekend gezelschap van acteurs en schrijvers (onder andere Salman Rushdie) die al dan niet zichzelf spelen. Tragiek, pathos, ironie, spot en verstilling met muzikale aanzetten tot de moderne opera die het ook gaat worden. Geen verdere anale fixaties. Ook de overledene (gespeeld door de zoon van Mailer) zal zich bij het gezelschap voegen.

Uur 1:55

Na intermezzo in Los Angeles met locatietheater vol rituelen rond een Chrysler Imperial uit 1967 begint in New York de Egyptische mythologie zich duchtig te roeren. In een indrukwekkend theaterbeeld gaat Norman op weg naar zijn eerste wedergeboorte, door zich in de buik van een dode koe in te graven. Autowrakken en karkassen, reïncarnatie en recyclen, de cyclus van leven en dood – misschien is het toch niet zo ingewikkeld.

Uur 2:10

In een oude fabriekshal worden uit staalplaat de instrumenten gestanst die de muzikanten gaan bespelen. Betrekkelijk ingetogen, maar wondermooie, bijna Bijbelse taferelen als opmaat naar een uit een actiefilm gegrepen auto-achtervolging. Osiris (uit de mythe van Isis en Osiris) snelt opgesloten in een Pontiac zijn eerste dood tegemoet in de Detroit River.

Uur 2:30

Het lichaam van Osiris (maar dat snapte ik pas later) wordt als autowrak uit de rivier gehesen. Door merg en been gaande klaagzang van zijn zuster, hier als agent die toezicht op de plaats van het misdrijf houdt. Het wordt surrealistischer nu, met een bevruchting op een motorblok en kwikzilver als sperma.

Uur 3:30

De taferelen rond de wake hebben grotendeels het veld geruimd voor steeds indrukwekkender locatietheater. Echte opvoeringen, door Barney voor dit project gefilmd. Zeer filmische taferelen overigens, waarin industriële locaties, nadrukkelijke symboliek, mythische personages, sterk beeldend theater en prachtige moderne muziek, klankzang en soms bijna dierlijke oergeluiden naadloos in elkaar grijpen. Het omsmelten van het autowrak in vurige hoogovens is een hoogtepunt van de film. Mannen in vuurvaste pakken trotseren vonkenregens.

Uur 3:45 en verder

Nog krap anderhalf uur filmtijd te gaan. In een taxigarage in Queens, New York wordt de geest van Norman III leven ingeblazen in de gedaante van een Ford Crown Victoria Police Interceptor uit 2001. Dat van die geest heb ik uit het programmaboekje. Dat al die fiere, maar gebutste auto’s reïncarnaties zijn haal je er als achteloze kijker niet direct uit.

Vermoeidheid doet zich nu bij ondergetekende gelden. Gecombineerd met Barney’s onstuitbare neiging om nog meer mythische figuren op te voeren betekent dat een langzame genadeslag. Het spektakel wordt meer fysiek, met plassende naakten en een dildo van stront, vechtpartijen en een operatesk toegezongen duel tussen Set en zijn voor watje uitgemaakte zoon Horus. Waar is de naar zijn zoveelste wedergeboorte strevende Norman Mailer gebleven? Waarom krijgt dat verhaal van Isis en Osiris eigenlijk zoveel ruimte? Of had ik eerst mijn Egyptische mythologie moeten opfrissen? Het alom druppende water uit het begin verandert in bloed. Op weg naar het einde…