Seven things that make Ghosts so special

1. Intimiteit

Dat de sfeer in een afgeladen zaal intiem genoeg wordt voor een meisje uit het publiek om aan de legendarische Amerikaanse rapper-dichter Black Ice de vraag te stellen: If poetry equals love, zoals hij net had uitgeroepen, did it ever break your heart? Black Ice, de man die zijn associaties sneller aan elkaar rijgt dan Halbe Zijlstra zijn stommiteiten, en dat nog op rijm ook, keek het meisje stomgeslagen aan. Hij begon te hakkelen, hakkelde nog even verder, maar moest toen met een brede grijns erkennen dat deze vraag mooier was dan zijn antwoord ooit zou kunnen zijn.

2. Fysiek genoegen

Dat het een fysiek genoegen kan zijn om een avond lang geconcentreerd te luisteren naar soepeltjes afgevuurde, met betekenis zwaarbeladen dichtregels. Dat heeft er natuurlijk mee te maken dat bij de meeste performers op Spoken de hiphopgroove doorklinkt, ook al klinken hier de beats niet, dat zij en veel bezoekers gekleed zijn als op een casual fashion show of première, dat de avond bij vlagen de erotiek kent die ontstaat op momenten van diepe geestverwantschap, maar het heeft ook met iets anders te maken. Iets wat moeilijker is aan te wijzen, maar onmiskenbaar aan de hand is. Op Spoken staan dichters voor wie het gedicht meer is dan woord, meer dan gedachten op papier. Meer dan denkwerk dus. Het gaat ook om stem, gezicht, klank, gebaren, ritme, lichaam: om de hele dichter, niet alleen haar letters. Het gaat om attitude, om levenshouding – en heel vaak letterlijk ook om de overlevingsstrategie van iemand die gehoord moet worden. Niet alleen gelezen, maar echt gezien en echt gehoord. Helemaal. Zonder voorbehoud of vooroordeel.

En dat voel je. De inzet zorgt voor concentratie, het tempo voor adrenaline, de bravoure voor oxitocyne – het hormoon dat genegenheid aanmaakt. En dus, als je in het publiek zit, voor een avond fysiek genoegen. Het genoegen dat loskomt als er van al je zintuigen de opperste concentratie wordt gevraagd.

3. Geestige antwoorden

Dat de vragen die organisator Blaxtar zelf aan de dichters stelt, direct na hun optreden, via een groot scherm op het podium, soms de geestigste antwoorden opleveren. Pete Philly hoefde nauwelijks na te denken over de vraag wie de meest sexy poets van Nederland zijn. Typhoon, zei hij, en Jules Deelder natuurlijk.

4. Bezoekers op het podium

Vooraf hebben mensen hun spoken word ingestuurd. Als de avond begint heeft Blaxtar er twee uitgekozen. En die staan dan plotseling voor de volle zaal. Het meisje met de donkere hoofddoek en de stralende lach, dat door het leven gaat als Zaii Nog Iets, sprong even op en neer van de opwinding en knalde er toen een tekst uit over de aandacht van interessante jongens en de dilemma’s die daarbij horen: hoe laat je merken dat je beschikbaar bent – of juist niet?

5. Alles is politiek

Dat de liefde, de blik in iemands ogen, de aantrekkingskracht en de sexy grapjes – dat dat hier allemaal politiek is. Politiek in de zin van machtsverhoudingen: je daarvan bewust te zijn, ermee te spelen, ze uit te dagen. De poëzie in Spoken is het ene moment verleidelijk, het andere militant, en vaak allebei tegelijk. Dat kan, omdat deze dichters geleerd hebben, en niet altijd uit vrije keuze, dat macht meespreekt in elke handdruk, elke oogopslag, in de ondertoon van grapjes of vragen.

Lang niet alle dichters bij Spoken zijn zwart, en ook de bezoekers niet. Maar het zwarte zelfbewustzijn kleurt wel de atmosfeer van deze avonden. De poëzie is vaker wel dan niet schatplichtig aan de traditie van African-American spoken word. Dat begint met de natuurlijke spreektoon, altijd in gesprek met je publiek, altijd klaar voor de al dan niet uitgesproken vragen en antwoorden die de optredens vaart en openheid geven. Daaruit rolt bijna vanzelf dat de gedichten meestal gaan over ik, over het spel tussen jou en mij, over de verwachtingen die jij van mij hebt en ik van jou, over de manier waarop ik mezelf toespreek, mezelf definieer en staande hou tussen al die rondkaatsende blikken, vooronderstellingen, aantijgingen en ambivalente liefdesverklaringen. Er is bij Spoken een verhoogd zelfbewustzijn gaande, je hoort de woorden van mensen die extreem alert zijn op de dubbelzinnigheden in en rond zichzelf. En uiteindelijk bepaalt dat de grondtoon van de poëzie: trots, uitdagend – stemmen die weten dat ze slimmer, sneller en uitgesprokener moeten zijn dan anderen om gehoord te worden, om als stem erkend te worden.

6. Maar niet saai en abstract

Dat politiek niet saai en abstract is, maar de naam voor de strijd om het dagelijks overleven. We live in a beautiful world where ugly souls push the buttons, zegt Black Ice in The Ugly Show, zijn korte epos over de verwaarlozing van de (zwarte, straatarme) slachtoffers van hurricane Katrina in New Orleans. De wereld is mooi, het leven waard, maar het zijn meestal niet de mooiste mensen die aan de knoppen zitten. En als de verwoesting toeslaat, als de daken van de huizen zijn gerukt en de uiterlijke schijn van het dagelijks leven is weggeblazen, dan zijn het niet alleen mensenlevens die naakt en onverhuld op straat liggen. Ook de machtsverhoudingen staan kaal te kijk, ontmaskerd zijn de wegkijkende politici. Wat blijft is de rouw, de ongevraagde intimiteit na de storm, het besef dat alles breekbaar is.

So we know this place, for we have glanced more times than we’d like to share into eyes that stare with nothing there behind them but an unfulfilled wish and an unconscious yearning for life
though death rests comfortably beside us.

Dat is de stem van Sunni Patterson uit New Orleans: eenzelfde hoofdwiegende, licht-metalige stem als Nikki Giovanni, het icoon van de Black Arts Movement in de jaren zestig. Hier staat ze op het podium met poetry die het midden houdt tussen aanklacht, flirt, levensles en liefdeslied – en met haar baby in een draagdoek klaarwakker aan haar borst. Ze praat tegen zichzelf, tegen haar kleine meisje en tegen het publiek alsof we bij haar op de veranda zitten, wanneer de avondbries koelte brengt na een dag van hitte en verontwaardiging. Sunni Patterson heeft de ugly souls aan het werk gezien en recht in de ogen gekeken, maar ze wil de woede voorbij. Haar devies: To get beyond the enemy-centred life. Moeiteloos krijgt ze de volle zaal mee op haar reis naar zelfvertrouwen en verzoening. Het zou niet werken, in dit nuchtere land, als de avonden van Spoken niet al de sensibiliteit hadden gecreëerd voor deze elegante vorm van politiek zelfbewustzijn, en als haar taal niet zo wendbaar, zo licht en open had geklonken.

7. Verbintenis

Dat Spoken ze bij elkaar krijgt: de piepjonge Zaiis en de living legends van All Def Poetry, de bewuste Amsterdammers in hun casual chic en grijzende vijftigers als ik. Dat er een gemeenschappelijk historisch bewustzijn ontstaat waarin Jules Deelder en Nikki Giovanni allebei hun natuurlijke plaats hebben. Dat je de macht ontmaskert met je dochter op de arm. Dat je taal juist door haar tot de naakte essentie terug te brengen voluit tot leven brengt. Dat je zachtgloeiend gelukkig kan worden van de allerdiepste ernst.