“Zonder mij was hier niets geweest”, vertrouwt Napoleon ons toe wanneer hij in Sokurovs Francofonia opduikt in het Louvre. Overwinnaars en hun roofkunst. In de digitale eeuw zijn het internetpiraten die de schatkamers van de cinema openbreken om film naar het volk te brengen.
Rond deze en aanverwante kwesties componeerden curatoren-filmcritici Dana Linssen en Jan Pieter Ekker voor het IFFR het programma Critics’ Choice. En nodigden internationale collega’s uit de films te voorzien van een inleidend video-essay. Kijken met een onderzoekende blik. Kevin B. Lee, de onvolprezen meester van het video-essay, was ook van de partij. Hier zes eerste indrukken, plus een intermezzo met handige links voor wie meer wil, en een aanrader als toegift.
1. Van wie is die film?
Whose Cinema is deze keer de titel van de Critics’ Choice. Van wie is een film? Van de producent, de regisseur of de geldschieter? Dat is de saaie juridische kant waar de makers van de video-essays van vorig jaar tegenaan liepen. Hoe kom je aan filmfragmenten en mag je die gebruiken? Zijn producenten bereid hele filmbestanden uit te lenen of alleen de promotieclips? Zo ontstond het plan voor het thema van dit jaar.
Soms kan je alleen via (vaak illegale) downloads aan fragmenten komen. Joost Broeren gebruikte voor zijn video-essay bij de scifi-thriller Brand New-U 28 korte clips (van Chaplin en Hitchcock tot Kubrick) en hoopt dat het door citaatrecht en fair use-policy wordt gedekt. Niet iedere maker van een video-essay wil kwijt hoe hij aan het materiaal komt.
2. Een Russische Mad Men?
Interessanter wordt het wanneer om het auteurschap gaat. Films beïnvloed door beroemde voorbeelden. Waar ligt de grens tussen imitatie en inspiratie? Mad Men-expert Matt Zoller Seitz zag tot zijn verrassing dat de wijdverbreide invloed van de serie Mad Men zelfs tot in Rusland reikt. In zijn video-essay laat hij zien dat de Russische hoofdpersoon van het rond de Mosfilm-studio gesitueerde The Thaw op Don Draper lijkt.
3. In het hoofd van de kijker
Is het niet zo dat een film pas echt bestaat in het hoofd van de toeschouwer? Zodat ook de kijker zich een beetje eigenaar mag noemen? Dat gaat het verst in fanboy-kringen. Critics’ Choice vertoont Raiders!: The Story of the Greatest Fan Film Ever Made, over drie tieners die in de jaren tachtig een beeld-voor-beeld remake van Raiders of the Lost Ark maakten.
En wat als de film die je wilt citeren helemaal niet meer te vinden is, zoals Linssen en Ekker overkwam bij hun introductie op Francofonia. Bestaat die dan nog, en hoe dan? Is het geheugen de laatste vindplaats? Is de kijker dan de definitieve eigenaar? Zo werd hun essay een associatieve bespiegeling vol vragen, want vragen, daar begint alles mee.
Intermezzo
Critics Choice op de website van het IFFR. Met alle films.
Achtergrondartikel in De Filmkrant bij de Critics’ Choice van vorig jaar, terug van lang weggeweest.
Kevin B Lee op vimeo.
Het vimeo-kanaal van De Filmkrant, waarop hopelijk alle video-essays van deze Critics’ Choice verschijnen.
4. De vogelvrije beelden van YouTube
De compilatiefilm, een oud en eerbiedwaardig genre dat gebruikt maakt van bestaand materiaal, heeft door de overvloed van internet een nieuwe voedingsbron gekregen. Het Belgische kunstenaarstrio Leo Gabin stelde A Crackup at the Race Riots samen uit op YouTube gevonden home movies en video-selfies. Het levert een bizar portret van Amerika op, een raar soort droomlandschap dat wel of niet echt bestaat. Zijn al die meisjes die voor hun webcam hun dansjes doen nu beroofd of niet?
Model voor dit project stond Harmony Korine’s gelijknamige, uit al dan niet verzonnen tekstflarden samengestelde compilatieboek. Dat deed me eraan denken dat het compilatieprincipe in de literatuur veel zeldzamer is dan bij film. Beeld en woord verschillen toch meer van elkaar dan we soms denken.
5. Video/essay
Je wilt een beeld-essay maken, maar helemaal zonder tekst kan het toch zelden. Soms is een video-essay gewoon een andere naam voor een korte verzameling filmfragmenten met een voice-over die alles uitlegt. Prima, maar geen nieuw gebaand terrein.
Broeren doet het anders en prikkelt ons door in sneltreinvaart mogelijke invalshoeken voor het bekijken van Brand New-U achter elkaar te zetten.
Video- en webcamkunstenaar Paula Albuquerque zit aan de andere kant van het spectrum. Ze maakte bij A Crackup at the Race Riots gewoon een eigen compilatie van webcammateriaal. Eerlijk gezegd had ik dan toch weer meer aan de blik die ik na de voorstelling even in het boek van Korine mocht werpen.
6. Multitasken
Kevin B. Lee hakt al langer met het bijltje en zoekt steeds aansprekende manieren om beeld, tekst en voice-over zijn voortdurend onderzoek te presenteren. Lee analyseert, zoomt in, licht details uit of zoekt verrassende montages. Alsof we de altijd nieuwsgierige criticus betrappen bij zijn werk.
Bij de op zich al intrigerende Koreaanse verteloefening Right Now, Wrong Then – twee variates van hetzelfde verhaal – maakte Lee een video met een plagerige opdracht. Dek bij het kijken de boven- of onderhelft van het scherm af, zo raadde hij ons aan. Want hij had twee totaal verschillende essays boven elkaar in hetzelfde beeld gezet. Gevoel voor humor heeft hij wel. Allebei tegelijk bekijken zou beslist niet lukken. Multitasken wordt volgens hem overschat. Dus nu moet ik dat essay nog een keer proberen te zien te krijgen. Het zorgde in de volle zaal in het Oude Luxor-theater in ieder geval voor veel plezier.
Toegift
Op de fandor-website verschijnen de nieuwe afleveringen van Kevin B. Lee’s video-essays Who Should Win the Oscar 2016. Onderzoekende filmkritiek op zijn best.
English (UK) 
Nederlands 
Français 
