Zo dicht mogelijk bij Marilyn Monroe

‘Happy Birthday Marilyn’ heet de nieuwe tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Al direct bij binnenkomst begint de heiligenverering, met een metershoge afbeelding van Marilyn Monroe in de beroemde opwaaiende jurk. Tot hoog in de nok van de zijbeuk. De toon is gezet: De Nieuwe Kerk biedt een podium om het icoon van de jaren vijftig, een eeuwig mooie heldin, te vereren. Met spullen die ooit bij de filmster thuis lagen en die nog nooit in Europa te zien zijn geweest. Tot haar krulspelden aan toe.

Bevroren

Bij een 90-jarige Marilyn Monroe valt weinig voor te stellen. Norma Jeane Baker (zoals de filmster eigenlijk heette) is slechts 36 jaar geworden (1926-1962) en daardoor is haar schoonheid eeuwig gebleven. Bevroren en gevangen in de duizenden foto’s en films. Rimpels, grijze haren, ouderdomsverschijnselen – het is haar allemaal bespaard gebleven. Was ze niet onder raadselachtige omstandigheden overleden (mogelijk aan een overdosis slaappillen), dan was ze vast niet zo’n icoon en zo’n mythe geworden.

Fantasie

In de jaren vijftig was ze razend populair en werd ze enorm bewonderd om haar uiterlijk. Ze speelde grotere en kleinere rollen in 31 films, was drie keer getrouwd en het sekssymbool van haar tijd. Zelf zag ze dat anders: ‘Ik denk dat ik een fantasie ben.’ Alleen al uit die opmerking blijkt, dat ze veel intelligenter was dan veel mensen dachten.

De Nieuwe Kerk heeft het publieke leven van Marilyn Monroe, dat de camera zo eindeloos heeft geregistreerd, uitgestald tegenover het privé leven. In kleine nissen in de kerk stap je haar eigen wereld in en kun je je vergapen aan dingen die ooit bij haar thuis lagen. Veertig jaar hebben al deze spullen opgeslagen gelegen in New York, totdat de erfgenaam (de dochter van Monroes acteercoach Lee Strasberg) besloot de nalatenschap van de filmster te laten veilen.

Gastconservator en curator van de tentoonstelling is Ted Stampfer (1971). Hij is een van degenen die een substantieel deel van de spullen heeft weten te kopen. Hij heeft zo’n duizend objecten in zijn bezit, waarvan er nu ruim 250 uitgestald liggen. Van filmscripts tot potjes crème, van rekwisieten tot panty’s van Christian Dior. Van kledingstukken en vazen tot de talloze brieven die ze ontving van fans. En als hoogtepunt is ook de witte opwaaiende jurk uit ‘Seven years itch’ te bewonderen, overigens niet in bezit van Stampfer. Of is het toch een (reserve)kopie van de echte?

Looks en charisma

Stampfer raakte op zijn tiende gefascineerd door Marilyn Monroe, nadat hij enkele films met haar had gezien. Hij ging over haar lezen, raakte nog meer onder de indruk van haar looks en charisma en begon al jong dingen te verzamelen van de Hollywood studio’s. Toen in 1999 de dozen van Marilyn Monroe werden geopend en onder de hamer kwamen bij Christie’s, stond hij vooraan. Hij raakte geïnteresseerd in de vrouw achter het Hollywood icoon. In wie ze werkelijk was.

Hij ontdekte – juist doordat hij ook veel papieren in eigendom kreeg – dat ze ook een getalenteerd en goed georganiseerd zakenvrouw was, in een door mannen gedomineerde wereld. Als een van de eerste Hollywood-acrtrices had ze haar eigen productiemaatschappij, waarmee ze films uitbracht. En ook daarvan liggen de stille getuigen nu in de kerk: haar agenda, haar adresboek (met ook het telefoonnummer van bewonderaar Frank Sinatra), haar testament, haar contracten.

Intiem

Dichter bij Marilyn Monroe kun je niet komen, zou de slagzin van de tentoonstelling kunnen zijn. Inderdaad is het heel intiem wat we zien krijgen van de heldin, die al 54 jaar dood is. Ze blijft je van alle kanten zo prachtig mooi en intens aankijken, met die geloken ogen en geopende lippen. Talloze foto’s en filmbeelden van deze ultieme schoonheid, die een magie uitstraalt waar je de vinger niet op kunt leggen. Je krijgt nooit genoeg van haar. Maar hoe intiem ook, wie ze werkelijk was, zal altijd een raadsel blijven. Ook al schijnt het dat ze zich eenzaam en onzeker voelde en ze kampte met slaapproblemen.

Hoeveel privé spullen er ook liggen, die parfumflesjes, mohair truitjes en krulspelden vertellen uiteindelijk ook niet wat omging in haar prachtige hoofd. De zin die misschien wel het meeste raakt en raak ís, is die van actrice Tjitske Reidinga op de audiotour waarin enkele Nederlandse bewonderaars aan het woord komen: ‘Ze was zo ontzettend mooi. Maar ja, wat moest ze er zelf mee?’’