Roger Ross Williams on 'Life, Animated' - Autistic boy saved by Disney films

Hoe kunnen Disneyfilms een autistisch jongetje de weg terug naar de wereld wijzen? Dat wordt uit de doeken gedaan in Life, Animated, een documentaire die niet alleen de harten steelt, maar ook verrassende inzichten biedt. De Oscarnominatie werd weliswaar niet verzilverd, maar de zegetocht van de film is er niet minder om. ‘Hij heeft zijn weg gevonden naar zo’n beetje alle landen die het zich kunnen permitteren een film te kopen’, aldus regisseur Roger Ross Williams. Hij is net terug van de presentatie van zijn film in Japan. Ik spreek hem in het Amsterdamse LAB111, waar ook de producent (Submarine) gevestigd is van het gevangenisproject waar Williams op dit moment aan werkt.

Autisme? Nee, de kracht van verhalen!

Williams’ film vertelt die geschiedenis met een aanstekelijke combinatie van home-movies, animatieclips en gesprekken. En volgt daarnaast de nu 23-jarige Owen bij zijn spannende nieuwe stappen. Hij krijgt een eigen woning en wordt voor het eerst verliefd. Ontroerende – en ook hartverscheurende – momenten die menig vooroordeel over autisten zullen doen sneuvelen.

Zodra ik trouwens aan het begin van het interview het woord ‘autisme’ laat vallen haast Williams zich te benadrukken dat zijn film niet over autisme gaat.

Dus, waar gaat Life, Animated dan wel over?

“Het is een coming-of-age-story over de kracht van cinema en het vertellen van verhalen. Owen werd groot op een dieet van films en verhalen. Ik ken niemand die zo doorkneed is in de filmtaal als hij. Net als veel andere autisten richt hij zich op één ding en is daar expert in geworden. Die Disneyfilms zijn eigentijdse bewerkingen van eeuwenoude sprookjes. Zulke mythes en legenden zijn er niet voor niets. Al sinds de vroegste tijden bieden ze levenslessen en verbinden ze mensen.”

Disney-club

“Tijdens het maken van de film leerde ik van Owen dat het opgroeien zelf eigenlijk ook zo’n klassiek heldenverhaal is. Daarom spreekt het mensen over de hele wereld aan.”

“Ook die Disneyfilms zijn als sprookjes vermomde levenslessen. Door de heldere, duidelijke structuur kan iedereen daar de eigen gevoelens en ervaringen in leggen. Ook Owen en de andere kinderen van de Disney-club die hij heeft opgericht gebruiken deze films om uit te vinden hoe de wereld werkt en hoe ze zich kunnen gedragen en reageren. Owen voelt zich vooral aangesproken door de bijfiguren, de sidekicks die de held op zijn reis vergezellen. Omdat hij zichzelf ook als een sidekick ziet.”

Handgetekende animatie

“Doordat de emoties zijn uitvergroot kan hij ze gemakkelijk herkennen. Owen houdt veel meer van handgetekende animatie dan van computeranimatie. In het handgetekende werk heeft de kunstenaar zijn gevoel gelegd. Vroegere animators hadden vaak een spiegel op hun tekentafel staan. Daar keken ze in om te zien hoe ze een emotie het best konden tekenen. Ook de animatiescènes waarmee we in de film Owens eigen innerlijke wereld uitbeelden zijn handgetekend, door een geweldig Frans animatieteam.”

In Life, Animated zijn ook sommige episoden uit Owen’s jeugd gereconstrueerd als simpele, bijna als potloodschetsen uitgevoerde animaties. De volle rijkdom van Owen’s innerlijke wereld zien we tegen het eind van de film. In met veel kleur en verbeelding gerealiseerde animatiescènes waarin Owen zijn eigen avontuur beleeft in gezelschap van uit Disneyfilms weggelopen sidekicks. Die verfilming van Owen’s zelfbedachte verhaal bestaat ook als de zelfstandige en door Owen zelf ingesproken korte animatiefilm Land of the Lost Sidekicks, te bekijken op iTunes.

Buitenstaander

Toen Williams besloot een film over Owen te maken kende hij Owen’s vader en moeder al goed omdat hij als televisieregisseur met hen had samengewerkt. Owen zelf had hij alleen een keer ontmoet toen die nog een kind was.

“Zijn verhaal sprak me aan omdat Owen een buitenstaander is. Buitenstaanders zijn in mijn werk als documentairemaker een terugkerend thema. Ik wil ze een stem geven. Ik voel me met hen verbonden omdat ik mezelf, als zwarte homoseksueel in Amerika, ook als buitenstaander zie.  Zeker in Amerika, waar je iedere dag weer leest dat zwarte mensen zijn neergeschoten. Onder Trump is de jacht weer geopend en bevolken vooral zwarten de geprivatiseerde gevangenissen. De gevangenisindustrie is het onderwerp van mijn volgende film.”

“Het beeld van een zwarte homo zoals in Moonlight is in de media een uitzondering.”

Mijn voorzichtige hoop dat door het succes van Oscarwinnaar Moonlight er misschien een ander geluid in de Amerikaanse filmindustrie kan gaan klinken deelt Williams niet. “Hollywood betekent blockbusters”, zo vat hij het samen. Maar terug naar zijn avontuur met Owen.

“Ik had weinig ervaring met autisten. In het begin voelde ik me ongemakkelijk met Owen, ik moest er nog achter zien te komen hoe ik contact met hem kon maken.”

Verschuivend perspectief

“De grootste verrassing was het hij veel intelligenter en gevoeliger was dan ik had verwacht. Niet alleen dat hij al die Disneyfilms van begin tot eind uit zijn hoofd kent en precies snapt hoe die verhalen werken, maar hij kan kan zich ook heel goed herinneren hoe het was om als autistisch kind in die voor hem verwarrende wereld te staan.”

“Ik zie het maken van documentaires als een soort reis. Je begint eraan met bepaalde verwachtingen en vooronderstellingen, en dan kan je ontdekken dat het allemaal heel anders zit. Je perspectief verschuift tijdens het maken, en zo zie ik ook graag dat het publiek met zo’n nieuw perspectief uit de film komt.”

Interrotron

Wat niet wegneemt dat doordringen tot Owen’s belevingswereld en het maken van contact met hem aanvankelijk een kwestie van veel experimenteren was. De oplossing was het gebruik van de zogenaamde Interrotron, een door Errol Morris uitgevonden opstelling van camera’s, spiegels en beeldschermen die direct oogcontact tussen de geïnterviewde en interviewer, en daarmee ook het publiek, mogelijk maakt. Owen zat bij de interviewsessies niet in een ruimte met Williams, maar zag hem tegenover zich op hetzelfde beeldscherm waarop hij ook zijn favoriete Disneyfilms bekeek. Een van de grote openbaringen van Life, Animated is hoe enthousiast Owen niet alleen die filmscènes meespeelt, maar ook hoe expressief en emotioneel hij reageert.

“Ik had eerst geprobeerd of zijn moeder Cornelia hem niet kon interviewen, maar dat was juist weer al te vertrouwd. Cornelia ging ook voor hem invullen. Met de Interrotron kon ik hem de filmclips laten zien die belangrijk voor zijn ontwikkeling waren geweest, en daartussendoor verscheen dan mijn gezicht op het scherm om hem vragen te stellen. Dat werkte omdat ik op dat moment als het ware een personage in de film werd.”

Nieuwe stappen

Een van de meer hilarische momenten is wanneer we Owen’s oudere broer Walter zien worstelen met de vraag of en zo ja hoe, hij Owen moet inwijden in de geheimen van seks, iets waar Disney zich verre van houdt. “Moet ik hem soms Disney-porno laten zien?” Hij komt er niet uit.

Intussen zien we hoe Owen zelf dapper nieuwe stappen in het leven zet.

“Die seks komt heus wel in orde als hij daar aan toe is”, vertrouwt Williams. “Het gaat verbazend goed met hem. Hij was urenlang op de rode loper bij de Oscarceremonie, Hij gaf er interviews en hij gaat ook mee naar presentaties van de film. Van een sidekick verandert hij in de held van zijn eigen verhaal.”