Kunstenaars zijn vies van ondernemerschap. 3 redenen waarom dat verkeerd is

De meeste jonge kunstenaars komen er pas na hun studie achter dat ze belangrijke ondernemersvaardigheden missen. Daarom organiseert ELIA, de netwerkorganisatie voor hogescholen in de kunsten in Europa, de conferentie: Making a Living From the Arts. Op 14 en 15 september komen academici, culturele ondernemers en kunstenaars uit verschillende landen in Amsterdam bijeen. Samen discussiëren ze over creatieve oplossingen voor ondernemerschap in de kunsten. Met Barbara Revelli, hoofd communicatie van ELIA, spreek ik over de maatschappelijke verschuivingen die het ontwikkelen van ondernemersvaardigheden in toenemende mate noodzakelijk maakt. Op het terras van café De Liefde in het Bilderdijkpark in Amsterdam legt de Italiaanse schone eloquent en in bijna vloeiend Nederlands uit waarom het tijd is voor kunstenaars om slimmer geld te verdienen.

Pure kunst

Waarom is ‘ondernemerschap’ een vies woord binnen de kunstwereld?

“Wanneer ik praat met academici of kunstenaars over ‘entrepreneurship’, dan schrikt dat af. In landen met veel publieke fondsen zie je deze weerstand het meest. Kunstenaars denken dat ze een eigen bedrijf moeten beginnen en dat willen ze niet. Bij hen leeft nog het modernistische principe dat de kunstenaar losstaat van de maatschappij. Pure kunst maak je in je eentje in een afgelegen studio. In Nederland wordt ondernemerschap enorm gestimuleerd wordt door de overheid. Daardoor zie je hier kunstenaars eerder aan de slag gaan met start-ups.”

“Hoe traditioneler de kunstdiscipline is, hoe meer weerstand we zien tegen de zakelijke manier van denken en werken. Dit is vooral zichtbaar bij de beeldende kunst en schilderkunst. Bij grafisch ontwerp daarentegen, is het bedenken van een product voor een klant onderdeel van de studie. Ontwerpers worden opgeleid om te werken met deadlines, project planning, budgetten, communicatie etc. Hetzelfde geldt voor opleidingen architectuur, of zelfs binnen de performing arts. Of je nu een eigen onderneming hebt of niet, een groot deel van je werk is communiceren naar anderen wat je doet. En zichzelf presenteren, dat kunnen performers wel.”

Prijskaartje

“Met de conferentie willen wij ons het woord ‘ondernemerschap’ weer toe-eigenen door het te verwoorden als iets dat niet afschrikt. Wij spreken dan ook tijdens de conferentie niet zozeer over ‘entrepreneurship’, maar over ‘expanded professionalism’. Het is namelijk niet zo dat alle kunst toegepaste kunst moet worden. De pure kunst moet ook zeker blijven bestaan, net zoals pure wetenschap belangrijk is voor innovatie. Daarnaast verbeeldt pure kunst vaak de toekomst en díe verbeelding is nu juist zo’n waardevolle spiegel voor de maatschappij.”

“Desondanks willen wij wel benadrukken dat er bepaalde vaardigheden zijn, zoals netwerken of pitchen, waar kunstenaars als ‘professionals’ wél veel baat bij hebben. Kunstenaars moeten in staat zijn te verwoorden wat de maatschappelijke waarde van hun kunstvorm is. En waarom daar een prijskaartje aan hangt!”

Bezuinigingen

In het persbericht voor de conferentie staat “Met de maatschappelijke uitdagingen en de druk van de globalisering wordt het steeds belangrijker voor creatieve professionals om hun positie in de samenleving te versterken.” Op welke maatschappelijke uitdagingen doelen jullie hier?

“De meest voor de hand liggende reden dat het tijd wordt voor kunstenaars is om als ondernemers te leren denken is het wegvallen van subsidies. In sommige landen heerst de instelling dat kunstenaars niks met geld te maken hebben. Kunst en commercie zijn daar twee verschillende werelden. Dat is begrijpelijk als je bedenkt dat kunst voornamelijk gesubsidieerd wordt. Nu subsidies steeds vaker wegvallen, ook buiten Nederland, moeten kunstenaars met creatieve oplossingen komen om hun geld gaan verdienen.”

“Een tweede maatschappelijke verschuiving is het duurder worden van het onderwijs. In het Verenigd Koninkrijk zijn opleidingen al lang veel duurder dan in hier in Nederland. Daar zie je dat kunstenaars bewuster met geld omgaan en bewuster zijn van de noodzaak van het verdienen van geld. Wanneer je je werkende leven begint met een studieschuld van 40.000 pond, ben je gemotiveerder om commercieel te gaan denken. In andere landen waar de studiekosten omhoog gaan, zie je diezelfde kanteling. Zo ook in Nederland, waar de basisbeurs een lening is geworden.”

Publieke opinie

“De derde verschuiving heeft te maken met de maatschappelijke waarde van kunst. Wanneer politieke leiders besluiten niet te investeren in kunst, door het stopzetten van subsidies, geven ze aan dat kunst en kunstonderwijs niet waardevol zijn. Indirect zorgt dit ervoor dat kunstenaars ook door private instanties slechter betaald worden. In de publieke opinie is de waarde van hun product of dienst immers gedaald. Kunst wordt ook wel omschreven als een ‘linkse hobby’, maar dat is het niet. Kunstenaars zorgen voor innovatie en dat heeft weer een positieve invloed op de economie.”

“Daarnaast zijn kunstenaars net zoals andere professionals experts die anderen of bedrijven kunnen adviseren. Helaas beseffen ze dat vaak niet en kunnen ze zichzelf ook niet zo verkopen. Daarom moeten kunstenaars leren hun eigen ‘advocate’ te worden en aangeven wat hun ‘social impact’ is!”

Jonge kunstenaars

Wat hopen jullie met de conferentie Making a Living from the Arts te bereiken?

“Interesse in ondernemerschap ontstaat pas wanneer kunstenaars hun eerste stappen zetten in het werkveld. Daarom sluit de conferentie aan op de negende edities van het NEU NOW festival dat plaatsvindt van 14 tot 17 september in Amsterdam. Tijdens dit festival tonen de meest veelbelovende jonge kunstenaars uit Europa hun werk. Normaal gesproken organiseren wij altijd workshops om deze kunstenaars te helpen hun carrière te beginnen. Dit jaar hebben we besloten het iets groter aan te pakken en de verschillende ‘attitudes’ over kunst en ondernemerschap aan de kaak te stellen door middel van een conferentie.”

“Met de conferentie Making a Living from the Arts willen we bewustwording creëren over het belang van ondernemerschapsvaardigheden. Het is namelijk normaal voor kunstenaars om slecht – of helemaal niet – betaald te worden. Wij vinden dat belachelijk. Het is niet normaal in andere sectoren, dus waarom zouden wij wel lage vergoedingen moeten accepteren? Wij willen hier echt verandering in brengen! Daarom is een van de pijlers van de conferentie ‘creative solutions to labour struggles’. Wanneer kunstenaars hun creativiteit gaan inzetten om innovatieve oplossingen te bedenken voor maatschappelijke problemen, dan kunnen ze meer geld gaan verdienen.”

Creatieve oplossingen

“We hopen ook de discussie aan te zwengelen tussen academici, hogescholen, kunstenaars en culturele managers uit verschillende Europese landen over hoe zij kunstenaars het beste kunnen voorbereiden op ‘de wereld daarbuiten’. Wij zien het als een uitdaging voor hogescholen om een veilige bubbel blijven, waarin kunstenaars hun creativiteit kunnen ontwikkelen door allerlei experimenten aan te gaan. Dat is namelijk een waardevolle ‘once in a lifetime opportunity’ en mag niet verloren gaan. Maar op hetzelfde moment moeten hogescholen, bij wijze van spreken, hun ramen open zetten om te laten zien wat de realiteit is buiten de school. Als kunstenaars namelijk tijdens hun opleiding te veel beschermd worden, wordt het moeilijk voor hen om later in die realiteit te leven. Terwijl, als ze tijdens hun opleiding geconfronteerd worden met maatschappelijke problemen, dan kunnen ze misschien al ideeën ontwikkelen over hoe zij daar een creatieve oplossing voor zouden kunnen bedenken.”

“Eén ding weten we in ieder geval zeker: met het geven van cursussen ‘bedrijfsplan schrijven’ bereik je kunststudenten niet. In die fase van hun leven is dat gewoon nog niet relevant. Ze willen kunst studeren, geen bedrijfskunde. Binnen andere branches wordt die ‘gap’ tussen opleiding en werkveld gevuld door traineeships, maar kunstenaars werken vaak zelfstandig. Daardoor krijgen ze die mogelijkheid tot bijscholing in zakelijke vaardigheden niet. Ik denk dat er eerder een rol is weggelegd voor alumniverenigingen of ‘startup-hubs’ specifiek voor culturele ondernemers. Een lidmaatschap op zo’n hub is én betaalbaar, én biedt toegang tot praktische workshops en een netwerkborrels. Enkele van zulke hubs geven ook een presentatie tijdens de conferentie, zoals Makerversity uit Amsterdam en de Z-Kubator uit Zürich.“

Kunstonderwijs

Je geeft aan dat kunstenaars moeten kunnen verwoorden wat de waarde van kunst is. Wat is volgens jou de maatschappelijke relevantie van kunst? En wat is jouw drijfveer om een ‘advocate’ te zijn voor de kunstsector?

“Mijn persoonlijke drijfveer is dat ik ervan overtuigd ben dat kunst en kunstonderwijs heel belangrijk zijn voor onze samenleving. Kunst leert mensen voelen en reflecteren. Het stelt mensen open voor andere perspectieven en andere culturen. Je leert ‘out of the box’ denken. Die creativiteit, dat is een menselijke eigenschap – en een 21st century skill – die de komende jaren juist alleen maar waardevoller gaat worden! Dat betekent niet dat iedereen kunstenaar moet worden, maar wel dat iedereen kunstonderwijs moet hebben gehad, bijvoorbeeld op de basis- en middelbare school.”

“Ik stel mij een wereld zonder kunstonderwijs voor als een wereld waarin mensen leven als machines. Een samenleving zonder innovatie. Ik denk altijd op de lange termijn, dat had ik al voordat ik twee kinderen had, maar daarna werd dat alleen maar sterker. Ik heb mezelf afgevraagd: Als ik nu niks doe, als ik nu niet vecht voor de kunsten… Wat gaat dan hun wereld worden?”