‘Ik bewonder de kracht van vrouwen. Ik ervaar die als groter dan die van mannen. De kracht van vrouwen zit in de toewijding waarmee ze met dingen bezig kunnen zijn. De moed om grenzen op te zoeken.’ Jens van Daele brengt in zijn nieuwste theatervoorstelling ‘Nachthexen 1: Jeanne’ een ode aan de kracht van vrouwen en belicht hun heldendom van alle kanten. Hij maakte deze voorstelling met een volledig vrouwelijke cast, ook wat licht, muziek en regie-assistentie betreft.
Dood en verderf en innerlijke strijd
‘Nachthexen’ is de benaming die de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog gebruikten voor Russische vrouwelijke piloten die met hun bombardementen dood en verderf zaaiden. In de voorstelling verwijzen vijf krachtig dansende vrouwen naar deze heldinnen. In hun midden speelt een actrice de rol van Jeanne d’Arc. Deze vijftiende-eeuwse Franse vrouw streed mee in de honderdjarige oorlog tegen Engeland. Maar meer nog maakt haar heldendom een innerlijke strijd in haar los.
Waar komt Van Daele’s fascinatie voor vrouwelijke kracht vandaan? ‘Ik ben opgegroeid tussen vrouwen. Ik heb vier zussen. Op de balletschool in Antwerpen was ik tot mijn achttiende de enige jongen. Ik heb vrouwen uitvoerig kunnen leren kennen als moedige wezens.’
Vechten voor je positie
‘Maar het zit hem vooral in mijn jeugd. Ik had een bijzondere moeder. Hadden we geen zin in school dan mochten we van haar thuisblijven. Onder voorwaarden. We moesten dan wel schilderen en tekenen en kleien en muziek maken en de godganse dag naar Beethoven luisteren. Mijn vader was ook bijzonder, maar hij vond dat we ‘braaf’ naar school moesten gaan. Mijn moeder won.’
‘Verder denk ik dat vrouwen harder moeten vechten om hun positie te veroveren. Je ziet dat uiteraard in de danswereld maar het is ook een algemeen gegeven, denk ik. Mijn zussen zaten ook op de dansopleiding maar werden allemaal weggeselecteerd omdat ze niet aan fysieke eisen voldeden. Niet lenig genoeg, te weinig coup de pied, te weinig en dehors etcetera. Als jongen had ik exact dezelfde ‘gebreken’, maar ik mocht gewoon doorgaan. Het vechten om na teleurstelling dan maar op een andere manier een weg te vinden in het leven is een inspirerende, moedige daad.’
Naakt op de kade
‘Een recent voorbeeld van wat voor mij vrouwenmoed is: twee leden van mijn cast maakten onlangs een performance op de Lage Kade in Arnhem, ‘Uitbreiding van de koraalzee’. In die performance liepen ze naakt in de buitenlucht, bij 3 graden Celsius. Het water kwam over de rand van de kade en spoelde bijna over hun voeten. Ik vind dat geweldig! Heel moedig! Mannen zie ik zoiets niet gauw doen. Ik denk althans dat de drempel bij mannen hoger is om zoiets te doen. Dat maakt hen per definitie minder moedig. Zij hebben meer schild nodig, denk ik. De politie maakte overigens een eind aan de performance op de kade. Waarom? Zoiets onschuldigs!’
Rondwarende geest
‘Vrouwen zijn bereid voor het radicale te kiezen. Ik wil er mijn levenswerk van maken hun kracht over de hele wereld duidelijk te maken, met verschillende vormen van theater. Ik ga nog zeker zes delen ‘Nachthexen’ maken. Over vrouwen in Parijs tijdens de terroristische aanslagen in 2015. Over Angela Merkel. ‘Wir schaffen das!’ was een moedige uitspraak! Mannelijke politici zouden zoiets nooit zeggen. Die zouden veel meer om het probleem heen praten.’
‘En ik wil voorstellingen maken over Rosa Luxemburg, Edith Piaf, Frida Kahlo, Pina Bausch, Janis Joplin en een ultieme productie over de Russische Nachthexen met alleen maar Russen staan nu ook op het lijstje. Aanvankelijk wilde ik dit met een nog levende Nachthex, maar die zijn helaas allemaal overleden. Dan moeten we het doen met de dochters en de kleindochters. De werkelijke geest zal bij hen nog wel rondwaren.’
Let’s try
‘Hoe zou het geweest zijn als niet Trump, maar Clinton president was geworden, vragen veel mensen zich af. ‘All women for president!’ werd er getweet. Als vrouwen de macht hebben, hoe zou het dan gaan? Dat weten we niet. We moeten het proberen. We moeten zien hoe het uitpakt. ‘Let’s try’, klinkt het in ‘Nachthexen 1’.’
Jens van Daele maakt geen politiek theater. Maar politiek zit er wel in vervat, op een poëtische manier. ‘Wie wil kan politieke conclusies uit ‘Nachthexen 1’ trekken. Maar de voorstelling is veel breder. Als ik politieke kritiek heb, breng ik dat abstract, in verhulde vorm. Een politiek standpunt letterlijk uitspreken zal ik nooit doen.’
Donkere kanten
Dat vrouwelijke kracht ook donkere kanten heeft, gaat Van Daele niet uit de weg. ‘Er zit dualiteit in Jeanne d’Arc. Ze was een vroom gelovige vrouw, maar trok ook het harnas aan en sneed mensen de keel door. Ze was in een oorlog terechtgekomen die door mannen was veroorzaakt. Als vrouwen meer invloed hadden gehad, zou er misschien meer naar consensus zijn gezocht in plaats van naar de wapens te grijpen. Voor Jeanne d’Arc leidde deze dualiteit tot en hevige tweestrijd en een worsteling om te bepalen waar ze staat.’
De donkere kant van de vrouwelijke kracht wordt ook het onderwerp van ‘Nachthexen 4: Hitlers Furiën’. ‘Deze term wordt sinds het gelijknamige boek van Wendy Lower gebruikt voor vrouwelijke kampbeulen. Ze waren nog wreder dan hun mannelijke collega’s.’
‘Een juist weer positief soort vrouwelijke kracht zie ik in een Hongaarse ballerina die in een concentratiekamp gevangen zat. Zij wist de beruchte kamparts Josef Mengele te vermurwen door voor hem te dansen. Zo redde ze haar leven.’
Niemand de baas
De krachtige kwaliteiten van vrouwen die Jens van Daele zo aantrekken, zijn bepalend geweest voor het maakproces van ‘Nachthexen 1’. ‘De toewijding die ik bij vrouwen ervaar, maakt het niet altijd gemakkelijk met hen te werken, maar dat trekt me juist aan. Zeker met deze cast is dat het geval. Er wordt veel gediscussieerd en nagedacht. Het is heel anders dan de terloopsheid die ik ervaar als ik met mannen in de studio werk. Die ervaar ik overigens ook als prettig.’
‘Door de eigen inbreng van alle medewerkers is ‘Nachthexen’ een zeer persoonlijke, zeer samen gemaakte voorstelling geworden. Ik stelde me niet op als de ‘baas’. Vrouwen kunnen dat beter aan dan mannen. Die zien je al gauw automatisch aan voor de baas. Ik heb daar een hekel aan. Het remt de creativiteit.’
Zoeken naar waar het gevaar zit
‘Mijn belangrijkste bijdrage aan ‘Nachthexen 1’ is tekst. Ook Hanne Struyf, de actrice die Jeanne d’Arc speelt, heeft meegeschreven. De choreografie heb ik veel meer aan de anderen overgelaten. Ik ben als dansmaker actief, maar eigenlijk ben ik altijd meer schrijver dan choreograaf geweest. Ik kwam de studio in met een tekst of een idee en zei tegen de danseressen: ‘Doe er wat mee!’ Bij ieder pakt dat weer anders uit. Veel van wat in de voorstelling zit is door de danseressen ingebracht. Niet alleen de dansbewegingen. In het begin zit bijvoorbeeld een heel markant gebruik van licht. Dat was een idee van een van de danseressen.’
‘Ik wil verrast worden door de vrouwen met wie ik werk. Daarop heb ik ze uitgekozen, intuïtief. Dat houdt natuurlijk een risico in. Het kan misgaan. Maar dat risico neem ik graag. Aanvankelijk had ik het plan de voorstelling samen met theatermaakster Laura van Dolron te maken. Na één gesprek zag ze van verdere samenwerking af. Ze kon me niet peilen, zei ze. Maar voor mij is dat ene gesprek heel belangrijk geweest. De essentie van wat ik wilde is toen komen bovendrijven. Ik ben niet geïnteresseerd in de saaie middenweg. Ik zie in vrouwen het vermogen om tot uitersten te gaan. Ook waar het gevaar zit.’
‘Het liefst werk ik met een jonge cast. Met hen vind ik de puurste vorm van werken. In ‘Nachthexen 1’ dansen vier stagiaires. Jonge dansers zijn nog ongevormd en open. Van hen zijn de verrassingen te verwachten.’
Playlist: https://www.jensvandaele.com/agenda/
English (UK) 
Nederlands 
Français 
