Technique et danse pour une expérience théâtrale inédite

Dans en technologie. Dat is het thema op de tweede dag van het Moving Futures festival. Na het zien van dit breed samengestelde programma twijfel ik er niet meer aan dat er zoiets bestaat als ‘vooruitgang in de kunst’. Daarbij gaat het niet alleen om de nieuwe middelen die de kunstenaar kan gebruiken om zijn werk gestalte te geven. De vernieuwing zit ook in het besef van hoe de kunstenaar in de wereld staat.

Nieuwe dimensies

Het programma geeft je de kans dit op alle niveaus op je te laten inwerken. Theatervoorstelling, beleving, reflectie, creatief voortborduren op het thema: het is er allemaal op één avond.

The Definition of Now van choreograaf Jasper van Luijk dompelt je overweldigend onder in de nieuwe dimensies die de technologie in de podiumkunsten opent. Direct na afloop van deze voorstelling gaat dansonderzoeker Zeynep Gündüz met het publiek in gesprek. In het kader van haar PhD onderzoek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam heeft ze het samengaan van het dansende lichaam en technische middelen bestudeerd. Ze plaatst dit onderwerp in een ruim kader. De techniek heeft zich in ons hele leven zo ontwikkeld dat ze geleidelijk een partner is geworden van de mens. Niet meer een middel waar de mens naar willekeur mee om kan gaan, maar iets wat zich hoe langer hoe meer zelfstandig gedraagt en ons iets te zeggen heeft.

Lichteffecten als danspartner

Zo ook in de moderne dans. In het verleden was theatertechniek simpel gezegd iets waarmee een choreografie werd aangekleed. De techniek was dienstbaar aan de dans. In The Definition of Now is het radicaal anders. Vanaf het begin zijn danser en technische medewerkers actief bij het creatieve proces betrokken geweest. Met danser Jefta Tanate en technici Marcel Wierckx en Robert Groenewald onderzocht de choreograaf hoe danser en lichteffecten op elkaar inwerken. Het is een nieuwe manier van samenwerken. Experimenteren. Mogelijkheden ontdekken die ze eerst voor onmogelijk hielden. Lichttechniek en soundscape als deel van de choreografie. Nieuwe interactie. Het licht wordt danspartner. Vanaf nu is dans niet meer zuiver menselijk. De Amerikaanse literair criticus Katherine Hayles spreekt van post-humanisme. De mens is niet meer het centrum. We delen de wereld met planten en dieren, en ook met niet levende dingen.

Onzekere muren

En nu de voorstelling zelf. De theaterbeleving bij The Definition of Now. Er gebeurt echt wel iets ongewoons. Ik voel me al snel meegetrokken in andere, onzekere dimensies. In de mistige zaal roepen lichtbanen de illusie van muren op. Harde muren. Maar wel muren met bewegende wolkenpartijen als behang. Ze vormen een gang. Oneindig lang, met het felle licht van de beamer als verdwijnpunt. De danser zoekt zijn weg. Is de muur iets wat hem tegenhoudt? Gevangen houdt? Of kan hij er zomaar doorheen? Heeft de muur een wil? De muur zwaait weg. Er zijn oneindig veel muren in voorraad. Telkens maken ze plaats voor telkens weer zo’n muur. Is het nog wel dezelfde ruimte?

Oppermachtige techniek

Danser en licht zijn inderdaad partner, maar wel in een ongelijke dans. Het licht lijkt oppermachtig. Ongenaakbaar. Van vertraging of weerstand heeft het geen last. Het speelt met de danser. Het kan met hem doen wat het wil. Het machtige effect van het licht, dat de hele ruimte bespeelt, maakt dat ik mezelf ook een partner voel, ook al dans ik niet en heb ik geen technische knop om het licht te beïnvloeden. Ik voel me net zo’n speelbal van het licht als de danser. Zo sterk word ik losgetrokken van mijn stoel. Ik beleef zijn gevecht mee.

Inleving

Ik besef: met hem kan ik meevoelen, maar het licht is een partner waarmee ik me niet kan identificeren. Toch lijkt de voorstelling er even in te slagen dat te doorbreken. Er volgt een helse scène met verspringende strepen en figuren op de vloer. Ze belagen de danser. Op een bepaald moment lijken de lichteffecten een hartslag te hebben. Maar het licht is te groot om echt menselijk te zijn. De danser ligt op de grond. Hij is degene in wie ik me in kan leven. Hij probeert overeind te komen. Valt telkens terug en staat weer op. Ik voel dat alle oriëntatie wordt ondermijnd. Wat is horizontaal. Wat verticaal? Waar kan ik heen? Wat is mijn ruimte? De lichtfiguren sleuren de danser mee in een spiraal. Hij draait om zijn as. Of is het de hele wereld die om hem heen draait?

Grootse gestalte

De muren keren terug, maar dan een kwart slag gekanteld. De danser staat tot zijn middel in een horizontaal vlak. Alsof het water is. Heerljk. Idyllisch. De sfeer van een oerwoudrivier. Hij duikt kopje onder, springt weer op. Ook nu beginnen de lichtvlakken neer te draaien, gevolgd door nieuwe, steeds sneller. Het donkere silhouet van de danser lijkt erin te verdwijnen. Hij krijgt vleugels. Vleugels van licht. Een prachtig beeld, die donkere gestalte, groots in de overvloed van licht.

Retour créatif

Het festival stimuleert op verschillede manieren een actieve, creatieve reactie op de choreografie. Na afloop geeft danseres Junadry Leocaria een instant body feedback op de voorstelling in de benedengang van Bellevue. Krachtige, wervelende bewegingen. Soms de ogen dicht. Je ziet haar de ruimte aftasten met haar lichaamsgevoel. Onwillekeurig kijk ik ook naar de banen in het tegelpatroon op de vloer.

Feedback van het publiek

Ook het publiek krijgt de oproep een eigen reactie te geven, in tekst deze keer, en via een speciaal computerprogramma. Edit this Post heet dit initiatief. Het is een pilot in samenwerking met Domein voor de Kunstkritiek. De deelnemers geven individuele reacties. Gezamenlijk stellen ze er een aaneengesloten tekst uit samen. Nieuw publiek kan deze feedback lezen op internet. Ook liggen de teksten geprint in het theater. Het levert een mooi beeld op van wat er in de theaterzaal beleefd wordt. En wellicht geeft het mensen het besef dat iedereen iets kan zeggen over een voorstelling. Elke beleving telt.