La panique est contagieuse, le sexe ne l'est pas. À propos de mes heures d'anxiété pendant et après Sex and Anxiety au @hollandfestival.

Paniek. In de tram tussen Leidseplein en Amsterdam Centraal was ik opeens de Nederlandse vertaling van ‘string quartet’ kwijt. Dus typte ik ‘vioolkwartet’ in mijn facebook-update, waarin ik verband probeerde te leggen tussen een blow job en Ligeti. Geintje, misschien, maar er zat iets veel diepers achter, in die tram, na afloop van het muziek- en theatergebeuren ‘The String Quartet’s Guide to Sex and Anxiety’ in het Holland Festival.

Niet heel erg lang daarna kwam de eerste correctie binnen, van collega Henri Drost. Het is niet ‘vioolkwartet’, maar ‘strijkkwartet’. Want een cello is geen viool. Meteen wist ik mij gediskwalificeerd om nog maar een zinnig woord te schrijven over wat ik net had meegemaakt. Althans, niet iets wat met het woord ‘recensie’ geassocieerd mag worden, want een recensent moet deskundig zijn en als je een cello een viool noemt ben je dus niet deskundig.

Flashback

Daar zat ik dus, op rij 5, in de theatertempel van de hoofdstad, tussen een publiek van hoofdzakelijk muziekkenners. Dat kon ik zien, omdat ik niemand uit de theaterwereld herkende. Achter mij wel de nog immer even aimabele als deskundige Carel Alphenaar en een actrice/zangeres van enige omvang waarvan ik nog steeds de naam niet weet. Voor me het podium. Ik bevond mij op planeet Muziek en keek naar vier acteurs en vier muzikanten. Sorry, musici. Het mogelijk beste viertal jonge strijkers dat Engeland te bieden heeft, nog wel. Het Heath Quartet, op een toneel vol lessenaars en een achterwand vol opgestapelde stoelen.

En van pure schrik citeerde ik zojuist uit een van de eerste recensies die ik ooit, in 1997, schreef.

Vanwaar al deze paniek? Laten we het bewust opgeroepen paniek noemen, Een uitvergroting achteraf van iets wat ik aan het begin voelde. Als niet meer zo actieve theaterrecensent plots bij iets zitten waar alleen maar doorgewinterde muziekliefhebbers aanwezig zijn. En doorgewinterde muziekliefhebbers, dat is soms gevaarlijk volk. Allereerst is diepe feiten- en theoriekennis bij gevorderde muziekliefhebbers een definiërend statussymbool, en als je iets verkeerds zegt, zoals een cello een viool noemen, ook al is het indirect, ben je af.

Déplacé

Ik was geïntimideerd. En ik snapte opeens hoe geïntimideerd een nog minder ingevoerd figuur zich moest voelen in zo’n zaal, bij zo’n concert, waar ze naartoe gelokt werd door het woord ‘sex’ in de titel. Dat levert dus anxiety op. Paniek. Die je na afloop overigens niet loslaat, omdat de voorstelling zelf het paniekgevoel perfect verder weet te voeren. Je komt er niet onbewogen vandaan.

Laat ik me op de feiten concentreren. dat Strijkkwartet nummer twee van Ligeti, waarmee de eerste helft van de anderhalf uur durende voorstelling gevuld wordt, is huiveringwekkend. Technisch bijna onuitvoerbaar, vol ijle klanken, enge trillers, instrumenten die elkaar onmerkbaar volgen, kortom: alles wat muziek van nu spannend maakt, maar ook lastig. Muziek voor sci-fi horror.

Centre Pieter Baan

Dus logisch dat een groot deel van de teksten die de acteurs uitspreken afkomstig is uit het werk van vrolijke types als Michel Houellebecq en Stig Dagermann. De Franse schrijver grossiert in sex en doodsangst. Wanneer de Ierse actrice Mairead McKinley vertelt over de beste technieken voor orale seks, zou dat licht opwindend kunnen zijn in de pornografische betekenis van het woord, maar als je daar deze muziek van Ligeti onder zet, wordt het een scène uit een verhoorkamer van het Pieter Baan Centrum.

En zo bouwt het verder op. Tot een iets te vroeg hoogtepunt van de spanning wordt bereikt wanneer actrice Cathy Tyson het verhaal ‘To Kill a Child’ van Stig Dagermann vertelt en ik achter en om mij heen steeds luidere snikken hoor. Zelf kinderloos, maar doodsbenauwd dat mijn hondje ooit iets overkomt, hield ook ik het nauwelijks droog. Over anxiety gesproken.

Impact

Het is jammer dat daarna de voorstelling nog best een tijdje doorgaat. De muziek wordt geordender. Beethoven’s Strijkkartet Nummer Elf mag dan verdacht veel van de horror van Ligeti in zich hebben, het is toch allemaal wat netter. Misschien dat er daarom meer onheil gezocht wordt in het spel (dolende acteurs) en het decor (dat beweegt).

Het effect van Sex and Anxiety is echter onmiskenbaar. Collega Henri Drost tekende het al op na zijn bezoek aan de première in Birmingham, en ik ervoer het in Amsterdam: paniek is besmettelijk.

Dat geldt minder voor de seks in de titel. De nacht erna had ik een extra sterke Valdispert nodig om de slaap te vatten.