‘Wij zullen nooit genoeg ‘hetzelfde’ zijn, wij randfiguren: bipolair, borderline, homo, lesbo, onbestemd, narcistisch, autistisch, hysterisch – en we zijn allemaal dodelijk onzeker en we hebben allemaal een knuffel nodig.’
Permanente, schijnbaar onvermijdelijke onzekerheid is de theatersector eigen. Ramsey Nasr trof dat scherp in zijn toespraak bij het ontvangen van zijn tweede Louis D’Or. De moed, of soms bijna masochistische drang om zichzelf voortdurend te bevragen en te bekritiseren is even sterk aanwezig als de halsstarrige neiging om niet te willen veranderen en de gelederen te sluiten zodra de kritiek de sector te veel wordt. De veel gehoorde verzuchting dat het niet goed gaat met het theater kan in een oogwenk omslaan in de conclusie dat ‘we’ het toch best prima doen.
Maniaco-dépressif
Waar de een aan de alarmbel trekt vanwege de verschraling van het aanbod in de schouwburgen, besluit een ander dat er best een paar zalen dicht mogen. Als iemand het heeft over kansen voor jonge makers, spreken anderen over overaanbod, een begrip dat vroeger alleen door onwetende bestuurders werd gebezigd. Pleit er iemand voor pratique équitable, dan staat zijn buurvrouw klaar om te roepen dat een bijbaantje voor jonge acteurs zo slecht nog niet is. Je kon het allemaal in sneltreinvaart voorbij horen komen tijdens het afgelopen Nederlands Theater Festival in september.
Iemand noemde de theatersector in de dagen voorafgaand aan Nasr’s speech daarom ‘bijna manisch-depressief’. Op dat moment waren de kwalificaties ‘emotioneel, praatziek, naar binnen gekeerd, egocentrisch en conservatief’ al voorbij gekomen. Ik zou daar zelf graag ‘knettergek’ aan toe willen voegen.
Menaces
Het is goed om met een nuchtere blik te kijken naar wat er allemaal gezegd is in de afgelopen festivalperiode en welke lessen daar misschien uit te trekken zijn. Allereerst: Nasr’s oproep om wat liever voor elkaar te zijn in deze soms wat oververhitte sector. Die oproep lijkt me terecht. Want ook in de culturele sector klinken onderling dreigementen, zien we intimidatie, scheldpartijen en soms veel te harde verwijten. Vaak gebeurt dat met zogenaamde passie en gedrevenheid als excuus.
Een sector die zich vooruitstrevend noemt zou de eerste moeten willen zijn om die hardheid te veranderen. Lief doen hoeft voor mij persoonlijk niet. Ik ben allang blij wanneer we een beetje aardig voor elkaar zijn, normaal overleggen, redelijk blijven en constructief samenwerken. Hier om de hoek hangt bij een winkel een bord met een simpele aanbeveling: Be nice, or go away. Dat lijkt me een redelijk en afdoende verzoek.
Rats
Waar die toenemende boosheid vandaan komt? Mogelijk is het de algehele maatschappelijke verontwaardiging die hier meespeelt. We voelen ons op de een of andere manier allemaal tekortgedaan. Daar komt bij dat we onze frustraties makkelijker via sociale media de wereld in slingeren zonder acht te slaan op de gevoelens van de ontvanger. De blijvende druk op de culturele sector helpt denkelijk niet echt mee. Het is misschien die voortdurende bestaansonzekerheid en het gebrek aan (zelf)waardering waardoor de sector zich neigt te gedragen als een stelletje ratten in een ton.
Maar de waarheid is: er zijn geen ratten en er is geen ton. Er is alleen de wereld en de eeuwigdurende uitnodiging om in die wereld te handelen.
Hague Mores
Dat handelen is nodig. Gaat het goed met theater? Inhoudelijk: ja. Driewerf ja. Er wordt fantastisch theater gemaakt in Nederland. Als acteurs voetballers waren geweest dan loopt dit land over van de Frenkies en de Liekes. Ons theater is modern, aansprekend, actueel en van hoog niveau. Er is voor ieder wat wils, zoals dat heet. Wie voor het eerst sinds lange tijd weer eens naar het theater gaat kijkt zijn ogen uit. Maar weet de joviale buurman op de camping wat er in het theater gaande is? Nee. Heeft hij van de Louis d’Or gehoord? Misschien. Maar waarschijnlijk niet.
Is er voldoende politiek en maatschappelijk draagvlak voor theater? Nee. Op de politieke agenda komt cultuur nauwelijks voor. Wie zich te veel met cultuur associeert verliest stemmen, zo vertellen de Haagse mores. Voor wie wil bezuinigen zijn de podiumkunsten al sinds jaar en dag een gewillig slachtoffer. We hebben, getuige al het bovenstaande, vervolgens de grootste moeite om met een mond te spreken.
L'état d'esprit
We kijken als een hert in de koplampen naar het cultuurbeleid. We zijn voortdurend reactief bezig: de politiek drukt op een knop en we schreeuwen, kermen, pruttelen, protesteren en gaan weer over tot de orde van de dag. We presenteren geen plan waartoe politici zich zullen moeten verhouden of beter nog: geïnspireerd door kunnen raken.
Het is daarom tijd voor een nieuwe mindset. Want meerdere vragen drongen zich tijdens het Theaterfestival op: Is het cultuurbeleid het probleem of is het feit dat we ons laten leiden door het cultuurbeleid het punt? Zijn de zalen te groot of is onze ambitie te klein? Neemt de politiek ons niet serieus of nemen wij onszelf niet serieus genoeg?
Conscience de soi
Wat wij als theatersector nodig hebben is een nieuw en gezond zelfbewustzijn. Een gezond zelfbewustzijn betekent dat je weet waar je kracht en je uitdagingen liggen. Dat je met afstand en compassie naar jezelf kunt kijken. Dat je je ego overstijgt en je groter kunt zijn dan jezelf. Dat je luistert naar de ander en daarin de wensen, de kansen en niet de bedreigingen hoort. Oftewel: ‘Be cool’, zoals mijn Tibetaanse leraar de gehele Boeddhistische leer graag kernachtig samenvat. Om daar monter ‘We are all going to die’, aan toe te voegen.
Vanuit dat gezonde zelfbewustzijn moeten we de leiding nemen bij het ontwikkelen van een nieuwe cultuurvisie. We moeten bepalend willen zijn, niet volgend. Dat is de juiste ambitie. De kracht waarop Nasr ons wijst is het afwijkende, het niet-gestroomlijnde, het niet volgende. Het gaat om de fluïditeit, de moed om alles te bevragen, de durf om anders te zijn.
Valeur inestimable
Zit een politicus er werkelijk op te wachten om voortdurend een kopie van zichzelf te zien of wil hij geprikkeld worden door het vreemde? Moet een directeur van een culturele instelling inspiratie bieden of met het publiek rustig afwachten tot de inspiratie naar hem of haar toekomt? Moeten we onze Raden van Toezicht werkelijk vullen met brave borsten uit het bedrijfsleven of doen we ons vak en onszelf daarmee ernstig tekort?
Wees bewust! Wij maken deel uit van een creatieve industrie van onschatbare waarde. Wij zijn goed voor dit land dat een toekomst wil bouwen op kennis en innovatie. Creativiteit is de motor achter onze toekomstige economie. Het is tijd dat we zelfbewust naar buiten treden en het heft in handen nemen.
Réveillé
Zelfbewustzijn is een. Een visie voor de toekomst formuleren is twee. Hier en nu handelen is drie. Er is geen excuus om niet ogenblikkelijk te handelen. Touretteshero Jessica Thom riep daar tijdens het festival met haar Call to Action nadrukkelijk toe op. Je kunt over toegankelijkheid blijven praten, je kunt ook vandaag nog de al dan niet spreekwoordelijke drempels uit je gebouwen slopen. Er is geen rechtvaardiging voor uitstel: begin nu en laat zien wat echt bewust zijn inhoudt.
Sagesse folle
Zei ik dat we knettergek waren? We zijn nog lang niet gek genoeg. We moeten de ambitie hebben om alle Nederlanders van 2 tot 102 naar het theater te krijgen, niemand uitgezonderd. Wij moeten in gesprek met onze politici en beleidsmakers, zetel voor zetel, van dorp tot dorp, van stad tot stad. Niet om ze de les te lezen, maar om ze te inspireren met ongebruikelijke visies op een creatieve wereld. Visies waar ze warm van worden. Waar ze zich sterk voor willen maken. Waar ze zich mee willen associëren omdat er geen ontkomen aan is.
Wij hebben dringend een beetje meer Crazy Wisdom nodig. Vrije geesten die buiten de conventies denken. ‘Niet hetzelfde zijn’ zoals Ramsey Nasr dat noemde, is onze allergrootste kracht. Laten we daar vooral schaamteloos en effectief gebruik van maken.
Français 
Nederlands 
English (UK) 
