- Ik kreeg de kans om tijdens mijn bezoek aan Venetië in 2016 aanwezig te zijn bij het 500-jarige jubileum – het vond plaats in het prachtige Teatro La Fenice – van het eerste Joodse getto. Een van de sprekers was historicus Simon Schama. Gedurende zijn lezing kreeg ik een korte geschiedenis te horen over het Joodse leed in Italië. Volgens de pauselijke bul van Paulus IV uit 1555 moeten de joden “Voor eeuwig boete doen voor hun misdaad tegen God.” Wanneer men naar de huidige wereldsituatie kijkt, lijkt dit aardig te kloppen. Schama’s voordracht deed mij wederom afvragen– hetzelfde overkwam mij bij de aanblik van de zwaarbewapende synagoge in Berlijn– waarom er zoveel haat bestaat tegenover de joden. Is het vanwege de bijbel, de geschiedenis of is het simpelweg aanwezig? Geworteld in het (culturele) DNA van bepaalde mensen.
Deze gedachten overvielen mij weer tijdens het zien van HBO’s The Plot Against America. De miniserie, gebaseerd op de gelijknamige roman van Philip Roth, toont een alternatieve Amerikaanse geschiedenis door de ogen van een Joodse familie uit New Jersey. Hierin doet de xenofobische en populistische vliegeniersheld Charles Lindbergh een succesvolle gooi naar het presidentschap en transformeert de VS in een fascistische natie.
The Plot Against America toont niet alleen een schrikbarende historie die plaats had kunnen vinden, maar ook een realistisch beeld van een toekomst die, met de juiste omstandigheden, kan gebeuren en doet dit op een overtuigende wijze door middel van het gebruik van parallellen die actueel zijn in de VS van nu.
Een verdeeld huis
“A house divided against itself, cannot stand.” Dat beweerde President Abraham Lincoln in de tijd van de Amerikaanse Burgeroorlog. De parallellen met de VS van Donald Trump zijn makkelijk te trekken. De serie speelt zich af in de jaren veertig; Hitler raast door Europa en de Verenigde Staten zijn neutraal en behouden een isolationistische positie. De Republikeinse presidentskandidaat Lindbergh maakt goed gebruik van de heersende angst voor oorlog en de ander: “Lindbergh of oorlog” en “Amerika eerst.” Hitler en de strijd in Europa vormen een ideaal excuus om de joden zwart te maken; volgens Lindbergh willen ze de VS betrekken in de oorlog.
De media kunnen iemand maken of breken. Het ideale PR instrument wanneer je het slim aanpakt. Op Twitter zie je gezinnen uiteenvallen, omdat leden pro of anti-Trump zijn. In The Plot Against America bereiken Hitler en Lindbergh– net als in de werkelijke geschiedenis– de massa door middel van de sociale media van de twintigste eeuw: krant, radio en film(beelden). Het gaf ze een cultstatus. Voor de één een held, voor de ander een schurk. Ook in het gezin Levin zorgt politieke voorkeur voor een verdeeld huis. Het splijt een familie: vader en zoon, twee zusters. Bloed is niet altijd ‘thicker than water’.
Wanneer wordt het recht op spreken gezien als verzet
Afgezien van de overduidelijke gelijkenissen met het huidige Trumptijdperk, bespreekt The Plot Against America een aantal interessante punten met betrekking tot vrijheid van meningsuiting, protest en het opkomen voor je rechten. Herman, getrouwd met Elizabeth en vader van Sandy en Alvin, is vanaf het begin anti-Lindbergh. Gedurende de serie ziet hij met lede ogen aan hoe Lindbergh joden neerzet als de ander; een aparte groep binnen de Amerikaanse samenleving. Zoon Sandy wordt ingezet als PR hulpmiddel om de joden meer te integreren in de Amerikaanse samenleving. Vader en zoon staan lijnrecht tegenover elkaar: “ Jullie zijn getto joden, jij bent erger dan Hitler.”
Lindbergh en zijn politiek wordt een groeiende obsessie voor Herman dat hem steeds meer vervreemdt van zijn gezin. Hoewel hij zich bewust is van de groeiende anti-Joodse retoriek en het dreigende gevaar, laat Herman zich niet de mond niet snoeren. Door niemand. Tijdens deze scènes vroeg ik mij af waarom Herman zich niet stil hield en waarom hij de drang voelde om te provoceren met alle gevolgen van dien. Was hij blind voor het gevaar of was zijn gevoel van eigenwaarde en rechtvaardigheid belangrijker? Daarentegen, wie spreekt er voor de Joodse samenleving als iedereen te bang is om de mond open te trekken en op te komen voor hun rechten? The Plot Against America belicht dit dilemma op een realistische manier.
De een zijn dood is de ander zijn brood
De Tweede Wereldoorlog was een onderwerp waar, volgens mijn moeder, thuis niet over werd gesproken. Het was een onbegrijpelijk en onbeschrijfelijk trauma. Haar vader zat in een werkkamp in Duitsland en haar oom Jacob Dijk maakte deel uit van het verzet, werd ter dood veroordeeld, maar belandde uiteindelijk in de concentratiekampen Dachau en Buchenwald. Ook mijn moeders oudoom, Frans Dalstra, werd een slachtoffer van de Nazi’s. Hij was een actief lid van de communistische partij en weigerde te werken voor de Duitsers. Hij dook onder, maar werd verraden door de buurvrouw van het gezin; een NSB’er. Via Kamp Amersfoort werd hij gedeporteerd naar concentratiekamp Buchenwald, om uiteindelijk te sterven in de steengroeven van Groβ-Rosen. Deze en andere gruweldaden mogen niet worden vergeten.
Het leven is niet altijd zwart wit, vooral niet in een tijd van oorlog, maar je mag toch hopen dat een combinatie van gezond verstand, liefde voor je medemens en moed, het wint van geld en macht.
Het verraad van volk en familie. Met opportunisme als motief. The Plot Against America benaderd dit centrale onderwerp op een interessante wijze. Rabbi Lionel Bengelsdorf, gebruikt of misbruikt zijn positie als invloedrijk persoon binnen de Joodse gemeenschap, om zijn mensen te laten stemmen voor Lindbergh. Wanneer de rabbi Lindbergh ontmoet geeft hij aan, met betrekking tot Hitler’s verwoesting in Europa, dat “Joden geen loyaliteit hebben jegens die oude wereldlanden, omdat we nooit welkom waren.” Is Bengelsdorf verblind door de heldenstatus van Lindbergh en de belofte van macht of waande hij zich veilig door zijn positie binnen de (Joods)Amerikaanse maatschappij? Ook hij komt uiteindelijk bedrogen uit; voor de machthebbers is hij simpelweg ook maar een jood. Een marionet.
Geschiedenis als voorbode
The Plot Against America is zeer zeker de moeite waard. Sommige scènes zijn moeilijk om te zien, wetend wat er volgt. Daarnaast is het goed om geconfronteerd te worden met de realiteit van de Tweede Wereldoorlog, de verwoesting van huis, haard en volk(eren), want volgens filosoof George Santayana: “Wie zijn geschiedenis niet kent, is gedoemd haar te herhalen.” Vooral nu, in het jaar van 75 jaar vrijheid, moeten wij dit zeker niet vergeten.
The Plot Against America is vanaf 17 maart te zien bij Ziggo Movies & Series
Français 
Nederlands 
English (UK) 
