Blokjes jong belegen kaas, slagersleverworst, originele bitterballen en bier. Zaterdag 31 mei was het even of in de Zaanse Filmfabriek de tijd een jaar of veertig had stilgestaan. Dat had alles te maken met de aanleiding. Op die plek, ooit een roestige rafelrand, nu midden in het tot een toeristische attractie van Efteling-allure omgekatte Zaanse stadscentrum, werd Hollandia geboren. 

Hollandia was een fenomeen vanaf het prilste begin. Misschien niet voor iedereen in Nederland, maar wie de boel een beetje volgde, zag al snel dat er iets bijzonders was ontstaan in tuinderskassen, een autosloperij, een oude school. Iedereen wilde erbij horen: een theatergroep rondom twee totaal verschillende mannen die theater wilden maken voor boeren en arbeiders. 

Soundcloud

Auteur Paul Slangen heeft er nu – eindelijk – een boek over geschreven. Een kloek boek, mooi ingebonden en voorzien van veel plaatjes, plus qr-codes die verwijzen naar een hele soundcloud vol unieke opnames. Het boek heb ik verslonden, en dat is best uniek voor een boek over een niche-onderwerp als de geschiedenis van een Noord-Hollandse theatergroep die alweer jaren geleden is opgeheven. Dat het voor meer mensen interessant kan zijn, ligt aan de moeite die de auteur en zijn meelezers zich hebben getroost om er echt een leesboek van te maken. 

Op de presentatie van het boek, met de titel ‘Je hebt geen kans, maar pak ‘m’, vertelde Slangen dat hij veel had aan meelezer Abdelkader Benali. Die eiste vooral veel anekdotes, want anekdotes drijven je verhaal voort, net als beelden, de tip van een andere meelezer. Deze meelezers hebben er dus voor gezorgd dat het boek, dat toch grotendeels gewijd is aan de feitelijke geschiedenis van een legendarische theatergroep, ook een hoog Nescio-gehalte heeft.

Twee mannen

De anekdotes zijn legio, de beelden tonen hier en daar overeenkomsten. Twee mannen in een oneindig, waterrijk polderland. Aan het begin van het boek zijn dat slagwerker Paul Koek en gesjeesd balletdanser Johan Simons, die bij een sluisje in Roelofarendsveen zitten te mijmeren over een onmogelijk theateridee. Waarna een zeilboot alles in beweging zet. Aan het eind zijn dat dramaturg Paul Slangen en Johan Simons in diens keuken onder aan de dijk in het land van Maas en Waal, waar ze kijken naar een foto van het uitzicht over de Waal, aan de andere kant van de dijk.

Daartussen speelt zich het boek af dat gelezen moet worden door iedereen die in Nederland professioneel met theater bezig is of wil zijn. Slangen beschrijft in een deels heel persoonlijk verhaal hoe hij als ambitieuze student theaterwetenschap alles over had voor een plek bij Hollandia. Hij wilde dramaturg worden, maar het duurde nog jaren voor hij die plek ook kreeg. Daarvoor had hij talloze rollen en functies in het gezelschap waar iedereen alles deed. 

Duits repertoire

Het boek is een geschiedenisboek, maar Slangen vermijdt een al te strikte chronologie. Hij blijft wel lang stilstaan bij inhoudelijke overwegingen en praktische gevolgen van de manier van werken die Hollandia hanteerde. Het gaat over het veelal Duitse repertoire, van Buchner tot Achternbusch en de muzikale spreekstijl die de acteurs zoveel macht gaf over een publiek dat bij meer psychologisch spel mogelijk zou afhaken.

Iedere toneelstudent zou het dus moeten lezen, maar, helaas, toneelstudenten lezen geen boeken meer. Dat hoorde ik niet alleen op deze boekpresentatie, maar ook tijdens die van het boek ‘Theater voor het hier en nu’, dat oprichters Sebo Bakker en Karolina Spaić schreven over hun ZID-theater. Dat ZID theater is ongeveer even oud als Hollandia, en net als dat professionele gezelschap geboren uit een wens om theater te maken buiten de gevestigde orde van de schouwburg.

Nuttig werk

Waar Hollandia uiteindelijk tot hoge kunst leidde, en legendarische acteurs als Jeroen Willems en Elsie de Brauw opleverde, dook ZID de naoorlogse troosteloosheid van Amsterdam West in. Daar doen ze nog steeds nuttig werk en het werd dus tijd om hun werkwijze vast te leggen. Niet alleen om daar anderen wijzer mee te maken, maar ook om bepaalde technieken toch weer even van de juiste credits te voorzien. 

Het zogenaamde ‘verhalen halen’ bijvoorbeeld, een term die in 2020 werd gebezigd door een mislukt musicalexperiment in Amsterdam West. Die techniek is dus afkomstig van Karolina Spaić, maar presenteerde die club als eigen uitvinding. Weten we nu. 

Het boekje van Spaić en Bakker is een praktisch boek met tips en werkplannen. Handig, dus voor studenten die ook met wijkbewoners, nieuwkomers, vluchtelingen en hun verhalen aan de slag willen. 

Het boek van Slangen is een boek dat je – naast zulke praktische voorbeelden – vooral bijbrengt hoe belangrijk idealisme is, hoe goed het is om veel te experimenteren, avonturen te beginnen zonder enig idee waar ze toe leiden, en vooral: mislukkingen te vieren. Want uiteindelijk ligt mislukking aan de basis van elk groots kunstwerk.