Anna Sijbrands schreef ‘Tijgerstrepen’: “Ze dachten dat het is niet erg genoeg was – ik ben niet in elkaar geslagen, dus het was geen verkrachting, dat idee.”

In haar debuutroman Tijgerstrepen snijdt dramaturg Anna Sijbrands een precair thema aan: verkrachting door een dierbare. De jonge Eva krijgt een relatie met Antonio, een jongen met wie ze ze al haar hele leven bevriend is, die ze liefheeft en vertrouwt. Maar op een noodlottige avond waarop zijn lust te groot is, delft haar ‘nee’ het onderspit. ‘De meeste mensen die ik sprak voor mijn boek, hadden het nog nooit met iemand over hun nare ervaringen gehad.’

‘Ik heb altijd gedacht: ik wil acteur worden. De dood of het theater! Hier in Amsterdam heb ik Theaterwetenschap gestudeerd, in Engeland en de Verenigde Staten heb ik acteeropleidingen gevolgd. Stond ik eindelijk op het toneel, en toen merkte ik dat ik het eigenlijk verschrikkelijk vond. Waarom sta ik hier op applaus te wachten? Wat wil ik bewijzen en voor wie? Bovendien had ik ontdekt dat het een harde wereld is. “Je bent te mooi voor een bijrol, en te lelijk voor een hoofdrol” kreeg ik van castingbureaus te horen. Dat uiterlijk zó belangrijk was, het altijd alleen daarmee bezig zijn – dat ging me tegenstaan.

Rêve de fièvre

Tijdens de corona-epidemie, toen de theaters dicht waren, kreeg ik een koortsdroom. Het was warm, ik lag op mijn zolderkamer en kon niet goed slapen, voelde me onrustig. Ik klapte mijn laptop open en schreef midden in de nacht zomaar vier hoofdstukken van deze roman. Het werd een verhaal over drie – aanvankelijk nog vier – families die elkaar elk jaar tijdens hun vakantie op een Franse berg terugzien, ik zag de personages direct helemaal voor me. Eva en Antonio worden verliefd, maar dan gaat hij over haar grenzen. Ik wist meteen dat ik het vanuit hun beider gezichtspunt wilde schrijven.

Voor dit boek heb ik met zo’n dertig mensen gesprekken gevoerd over seksueel grensoverschrijdend gedrag, met vrouwen én mannen. Als ze erover vertelden, ging dat vaak gepaard met een gevoel van ontlading: wow, dit is gebeurd. Sommigen hadden er nog nooit iemand over verteld. Bij sommige verhalen schrok ik me kapot. Een paar mannen gaven toe dat ze weleens iets hebben gedaan zonder dat ze wisten of ze consent hadden. Eén man bekende dat hij een keer vergat een condoom om te doen, waarop zijn vriendin heel boos werd.

22 procent

Daarnaast heb ik er veel over gelezen. In een bepaald onderzoek gaf slechts 2 of 3 procent van de ondervraagden toe ooit iemand te hebben verkracht. Wat natuurlijk niet kan kloppen, aangezien 22 procent van de vrouwen tussen de 18 en 24 jaar seksueel geweld meemaken. Maar bij de vraag “ben je weleens doorgegaan terwijl je niet zeker wist of je consent had” zei een derde “ja”. Eén derde!

Zelf heb ik ook meerdere keren seksueel grensoverschrijdend gedrag meegemaakt, allerlei vormen van aanranding. Iemand op mijn werk die aan mijn kont zat, mannen op feestjes die hun piemel tegen me aanduwden. Ik had ook een keer een date die aan mijn borsten wilde zitten. Ik zei dat hij daar geen consent voor had – het was de eerste keer dat ik dat woord expliciet gebruikte –, maar toen hij me thuis afzette, pakte hij mijn borst en kneep erin: “Maar ík mag dat wel, hoor.”

Zelfbeschikkingsrecht

Als je zo duidelijk zegt dat je iets niet wilt en iemand doet het dan toch, dan heeft dat een grote impact. Er wordt een stukje van je zelfbeschikkingsrecht afgepakt. Dat moet je weer terugwinnen, je moet jezelf als het ware weer opbouwen. Mijn hoofdpersoon Eva ervaart dat heel sterk zo.

Grensoverschrijdend gedrag of seksueel geweld heeft dus een enorme invloed op je leven – soms besef je pas op latere leeftijd hoe groot dat werkelijk is. Maar veel mannen realiseren zich dit nauwelijks. Door het verhaal te schrijven vanuit het perspectief van zowel Eva als Antonio, wilde ik proberen dat inzichtelijk te maken.

Jong en onkundig

Antonio beseft diep vanbinnen wel dat hij iets niet goed heeft gedaan, maar kan daar absoluut niet mee omgaan. Hij gebruikt drugs als uitvlucht, om maar niet te hoeven nadenken en zo de confrontatie met zichzelf te ontlopen. Op het moment dat Eva met hem erover probeert te praten, zie je zijn onvermogen om te communiceren en hoe hij door zijn drugsgebruik is afgestompt. Hij gaat het gesprek en zijn verantwoordelijkheid uit de weg.

Tijdens het schrijven ging zijn temperament helemaal in me zitten; ik werd agressief en opgefokt. Dat vond ik moeilijk. Maar zijn onvermogen om naar zichzelf te kijken en hulp te vragen, vind ik ook een beetje sneu. Eva en Antonio zijn ook gewoon nog heel jong en onkundig om over dit soort kwesties te praten.

‘Waarom zeik je nou?’

In het eerste of tweede jaar dat ik aan dit boek bezig was, sprak ik erover met een vriendin van mijn moeder. Zij zei: “Als we wat Eva meemaakt als verkrachting gaan zien, is vrijwel elke vrouw weleens verkracht.” Dat was nog voordat de wet werd aangepast. Wow, dacht ik, pijnlijk! Haar opmerking liet duidelijk zien dat voor vrouwen van vroegere generaties seksueel geweld binnen relaties niet als verkrachting werd gezien. Krankjorum, vind ik dat. Seks werd gezien als een huwelijkse voorwaarde: in ruil voor een dak boven je hoofd moest je als vrouw met de benen wijd. In mijn hoofd zag ik mezelf al bij Le monde a tourné la porte zitten met allemaal oudere witte mannen aan tafel die zeiden: “Er gebeurt toch helemaal niks ergs in dat boek, waarom zeik je nou?”

In mijn hoofd voerde ik discussies over of wat Eva overkomt wel of geen verkrachting is. Vrouwen krijgen vaak het verwijt dat het hun eigen schuld is of dat ze het niet groter moeten maken dan het is. Bij het laatste deel van het boek betrapte ik mezelf erop dat ik dat óók begon te vinden van Eva en bijna een afkeer van haar kreeg: kom op, blijf er niet zo in hangen. Terwijl het natuurlijk logisch is dat dit iets heel groots is in haar leven.

Gesprekken voeren

De meeste mensen die ik sprak voor mijn boek, hadden het nog nooit met iemand over hun nare ervaringen gehad. Ze dachten dat het is niet erg genoeg was – ik ben niet in elkaar geslagen, dus het was geen verkrachting, dat idee. Terwijl wat ze hadden meegemaakt volgens het wetboek wel degelijk strafbaar was. Slechts een enkeling was in therapie gegaan om het te verwerken of had aangifte gedaan. Niemand had de aangifte doorgezet.

Ik hoop dat mijn boek ertoe bijdraagt dat er meer over wordt gesproken. Een man van in de 30 met wie ik het erover had, schrok zo van mijn verhalen, dat hij er met zijn vrouwelijke vrienden gesprekken over is gaan voeren; iets wat hij nog nooit had gedaan. Ook mijn uitgever is er met zijn vrienden over gaan praten. Dat is winst.

‘Nee’ incasseren

Mensen op school al leren nee te zeggen, maar vooral ook nee te incasseren, zou helpen om dit diepgewortelde maatschappelijke probleem aan te pakken. Het is goed dat die nieuwe wet er is, dat er een groter maatschappelijk besef begint te ontstaan dat bij seksuele handelingen altijd sprake moet zijn van consent. Er zijn inmiddels ook mannen veroordeeld voor stealthing, het afdoen van het condoom. Dat is een beweging de goede kant op.

Maar het feit dat hele groepen mannen weer steeds conservatiever worden en terug in de tijd willen met vrouwen achter het aanrecht, van die Andrew Tate-aanhangers die menen dat mannen dominant moeten zijn, vind ik ontzettend zorgwekkend. Daar moeten we tegen in blijven gaan. Om die reden hoop ik dat mijn boek bijvoorbeeld op een leeslijst van de middelbare school komt, zodat jonge mensen nog niet heel seksueel actief zijn maar het wel gaan worden, ermee in aanraking komen. Even in de schoenen stappen van de ander, het vanuit beide kanten bekijken, kan misschien helpen om elkaar beter te begrijpen. Het patriarchaat is niet alleen voor vrouwen heel schadelijk, maar ook voor mannen, omdat ze in een bepaald plaatje van “mannelijkheid” moeten passen. Ik hoop dat we dat kunnen openbreken.’