Natasha Solomons: ‘Het beeld dat Cleopatra een slet was, is absurd’

Met de historische roman Cleopatra wil de Britse schrijfster Natasha Solomons een andere, meer kwetsbare kant van de beroemde koningin en farao laten zien. Want ze was dan wel de vorstin van het rijkste land ter wereld, ze was óók geliefde, moeder en vriendin. ‘Wat ons als mens kwetsbaar maakt is liefde, dus door middel van haar liefde voor haar slavin Charmian en haar zoon Caesarion kon ik haar warmte laten zien.’

Romans, historische boeken, toneelstukken, schilderijen, opera’s en films – in talloze kunstwerken speelt de Egyptische heerseres Cleopatra een (hoofd)rol. Dat weerhield de Britse schrijfster Natasha Solomons er niet van om deze icoon tot hoofdpersoon te kiezen voor haar nieuwe roman, die simpelweg Cleopatra heet. Want ook vele eeuwen na Cleopatra’s bestaan – ze leefde van 69 tot 30 voor Christus – spreekt de Egyptische vorstin nog altijd tot de verbeelding.

Wat fascineerde u zo aan Cleopatra? Was er voor u als schrijver nog iets aan haar te ontdekken?

‘De Cleopatra zoals we haar kennen, is een versie bezien door de ogen van mannen: via de geschriften van historici zoals Plutarchus en Cicero. Het is geschiedschrijving vanuit het gezichtspunt van de Grieken en Romeinen, mensen die Cleopatra haatten. De Oosterse geschiedschrijving heeft haar eigen bronnen en is vooral geïnteresseerd in Cleopatra als politica en machtige vorstin. Maar de Grieken en Romeinen beschouwden haar vooral als een verleidster.’

‘Ook Shakespeare baseerde zich voornamelijk op de verslagen van Plutarchus. In zijn toneelstuk Julius Caesar heeft hij Cleopatra helemaal weggelaten, terwijl ze in die tijd in Rome leefde als zijn minnares en moeder van zijn zoon. In zijn tragedie Antonius en Cleopatra wordt Cleopatra een geweldige en slimme politica genoemd, maar waar ze zich in dat stuk vooral mee bezighoudt is rondhangen met haar slavinnen en zich zorgen maken over haar leeftijd en of haar minnaar Marcus Antonius haar nog wel leuk vindt. Terwijl seks in de Oudheid een vorm was van politiek en macht, en net als de mannelijke heersers om haar heen maakte Cleopatra daar geen onderscheid tussen.’

Ze gebruikte seks als politiek instrument?

‘Inderdaad. Maar er was in de Oudheid wel een cruciaal verschil tussen vorsten en vorstinnen: een mannelijke heerser kon bij wijze van spreken wel duizend kinderen verwekken zonder gevaar voor zichzelf. Een koningin was niet alleen heel kwetsbaar tijdens de zwangerschap, zij liep bovendien een serieus risico te sterven in het kraambed. Dus ze moest afwegen of de investering een heerser aan zich te binden dat risico waard was. Voor Cleopatra was dat het geval bij de twee machtigste mannen in de Westerse wereld: Julius Caesar en Marcus Antonius. Het beeld dat Cleopatra een slet was, is absurd.’

Naast seks was ook moord een geaccepteerd politiek wapen.

‘ Ja, en naar mijn idee was zij daar helemaal mee op haar gemak. Iemand laten ombrengen deed ze volgens mij niet uit vreugde of genot, maar ze sliep er, denk ik, ook niet slecht door; het was gewoon noodzaak, diende een hoger doel. Als Cleopatra bijvoorbeeld haar broer Ptolemaeus, die een staatsgreep beraamde, niet had gedood, zou zij door hem zijn vermoord. Ik denk niet dat iemand in die tijd haar daar om veroordeelde, het was volkomen logisch dat ze dat deed. Als hedendaagse schrijver, levend in een wereld met een andere moraliteit, staat dat heel ver van me af. Maar als schepper van een personage uit die tijd kan ik haar begrijpen.’

U laat haar ook nadrukkelijk zien als moeder en als vriendin van haar dierbare slavin Charmian.

‘Het was koorddansen om het goede evenwicht te vinden tussen haar menselijkheid en macht. Ik zocht naar een goede balans tussen enerzijds haar zelfbewustzijn als rechtmatige erfgenaam van de troon, een vrouw die het recht heeft te regeren en gelooft in haar eigen kracht, en anderzijds haar menselijkheid en kwetsbaarheid. Dat is moeilijk bij iemand zoals Cleopatra, die zichzelf – volkomen normaal in haar tijd – beschouwde als een godin. Voor lezers van nu is het moeilijk zich daarmee te vereenzelvigen. Ik moest op zoek naar haar menselijkheid. Wat ons als mens kwetsbaar maakt is liefde, dus door middel van haar liefde voor haar slavin Charmian en haar zoon Caesarion kon ik haar warmte laten zien.’

Waren er bronnen over die kanten van haar leven?

‘Nee, nauwelijks. Over de Oudheid zijn er sowieso minder feiten bekend, dus dat gaf me veel vrijheid. Charmian is geheel verzonnen: over haar weten we, behalve haar naam, eigenlijk niets; zij is opgelost in de geschiedenis. Van Cleopatra’s slaaf Appolodorus is bekend dat hij degene was die haar naar Caesar bracht. Waar een historicus zou willen weten of ze bij die eerste ontmoeting in opgerold tapijt of in een waszak voor Caesar verscheen, was het aan mij als schrijver om uit te vogelen wat ze gevoeld zou kunnen hebben op zulke beslissende momenten: wat gaat er door een negentienjarige vrouw heen die een machthebber van in de vijftig moet zien te verleiden om haar kant te kiezen in een oorlog met haar broer? Alles hangt van dat moment af: haar leven, haar koninkrijk. Maar ze is ook gewoon nog maar een jonge vrouw die zoiets nog nooit eerder heeft gedaan.’

Naast Cleopatra is er nog een tweede verteller: Servilia. Wie was zij?

‘Servilia was echt een verrassing en ik heb er erg van genoten om over haar te schrijven, want haar verhaal is wel het meest dramatisch, vind ik. Servilia was decennialang de minnares van Caesar; hij hield van haar zoon Brutus als zijn eigen zoon, maar werd door hem vermoord. Brutus staat vervolgens bij zijn moeder op de stoep: “Mam, ik zit in de problemen, ik heb je geliefde vermoord.” Servilia moet op dat moment beslissen of ze haar zoon wel of niet zal helpen om de vrede in Rome te bewaren.’

‘Zij en Cleopatra zijn elkaars spiegelbeeld. Cleopatra lijkt alles te hebben: ze is koningin en farao, ze regeert het rijkste land ter wereld, ze staat op gelijke voet met al die mannen in Rome. Servilia komt uit een welgestelde familie in Rome, maar haar enige taak is trouwen en kinderen voortbrengen. Tegelijk lijkt ze in een zeker opzicht meer kracht te hebben. Want als jonge vrouw, op vijftienjarige leeftijd, besluit ze al om Caesar lief te hebben. Ze trouwen allebei, krijgen kinderen en andere partners, en toch blijven ze door dat alles heen met elkaar verbonden. Ze kíést ervoor hem lief te hebben. Dat besluit geeft haar een vorm van autonomie die Cleopatra nooit heeft gehad, want voor haar is elke keuze politiek. Haar relatie met Caesar is dat ook. Voor mijn gevoel is hij bij haar een andere man dan bij Servilia. De dynamiek tussen Caesar en Cleopatra is er een van macht en erotiek, maar ze zijn altijd op hun hoede. Terwijl naar mijn idee Servilia echt geeft om de man die Caesar is, zonder bijbedoelingen. Het is een eerlijke relatie die decennia duurt – hun liefde wedijvert met de doorgaans zeer geromantiseerde relatie tussen Marcus Antonius en Cleopatra.’

Hoeveel research heft u eigenlijk gedaan?

‘Je hebt natuurlijk een paar pilaren nodig om het verhaal aan op te hangen, maar ik heb wel keuzes gemaakt. Ik heb een paar recente boeken over Cleopatra gelezen, met name de feministische. En ik ben naar musea geweest, zoals het British Museum, waar ze een geweldige farao-afdeling hebben, met publieke kunst: grote beelden die je een gevoel van ontzag geven. En dan was er het Petrie Museum of Egyptian Archaeology, dat onderdeel is van University College London. Een Indiana Jones-achtig museum waar ze allerlei huishoudelijke voorwerpen hebben, zoals potten en houtjes om je ogen op te maken, kammetjes en schoenen, en de oudste bewaard gebleven jurk uit de Oudheid. Toen ik die spullen zag, kreeg ik een historische sensatie: deze objecten, die niet veel verschilden van spullen op mijn eigen toilettafel, gebruikten vrouwen in die tijd elke dag, hun vingers hebben die spullen aangeraakt. Ik ervoer nabijheid en intimiteit.

Die geweldige publieke beelden van machthebbers zijn ontworpen om afstand te creëren en je te doen beseffen dat heersers geen gewone mensen zijn. Zij zijn goden. Maar die huiselijke objecten laten zien dat de geschiedenis als het ware is samengeperst. We zijn elkaar nabij.’