Blijf Staan! 5 tips voor het nieuwe boekenprogramma van de VPRO

De VPRO blijft volhouden. Nadat de zendermanager van de NPO het best kansrijke programma Mondo de nek had omgedraaid, wegens te weinig wetenwijveel of te veel wetenzijwaarschijnlijk, komt er weer een ‘boekenprogramma’. Dat blijkt tenminste uit een advertentie die de omroep plaatste. Ergens in april moet er iets komen dat met literatuur te maken heeft, en de gezochte redacteur mag zelf gaan bepalen hoe en wat.

Best een klus, een boekenprogramma dat de zendercoördinator van de NPO leuk vindt, want dat heeft natuurlijk met kijkcijfers en jong publiek te maken. Dat hadden de kunstprogramma’s van de VPRO allemaal niet, daarom zijn eerdere programma’s als Vrije Geluiden en VPRO Boeken al eerder om zeep geholpen. En ik moet toegeven, ik was ook niet een van de vaste kijkers, hoezeer ik ook tot de doelgroep behoor.

5 tips

Maar het is natuurlijk zelden goed genoeg. Hoe dan wel? Ik geef wat tips. Voor de jonge sollicitant die dan wel suicidaal, dan wel overambitieus aan haar/zijn/hun sollicitatiebrief begint. Dit bericht is dus geen sollicitatie, want daar ben ik te oud en te wit en te man voor, maar ik zou toch wat tips willen achterlaten, als betrokken kijker.

1: Laat ze staan.

Zitten is het nieuwe roken en dat geldt al helemaal voor boekenprogramma’s. Zitten is makkelijk en comfortabel. Het laatste wat een tv-kijker wil is mensen zien die het comfortabel hebben. In dramaseries hebben mensen het nooit comfortabel, op het journaal ook niet, dus waarom wel in een boekenprogramma?

Ik heb zelf nog trauma’s van het onderuitgezakte zooitje intellectueel ongeregeld dat Michaël Zeeman  (God Hebbe Zijn Ziel) om zich heen had in Zeeman met Boeken, ooit, eeuwen geleden. Het was al zondag, je was al gaar, en dan gingen een paar meestal mannen elkaar overtroeven in mansplaining, comfortabel als wat. Het programma is heilig verklaard, maar ik had er mijn bedenkingen over. Vanwege die hangbanken.

De BBC had al wel wat gevonden op het zitprobleem op tv. De ontbijtshow van Tante Beeb heeft een markante, halfronde rode bank die er prachtig uitziet, maar die van geen meter zit. Hij is te hoog, te ondiep en te hard om te kunnen ontspannen. Ik kan het weten, ik heb  er een jaar geleden op gezeten. Toen reizen naar Engeland nog kon. De bank is bewust, vertelde de CEO. Daarom is iedereen zo alert in de ontbijtshow: een moment van verslapping en je ligt op de grond voor een miljoenenpubliek.

Maar zitten op zo’n k*tbank is voor ongetrainde schrijvers natuurlijk niet te doen. Dan gaan ze draaien en zuchten. Daarom moeten in het nieuwe VPRO programma over Boeken de stoelen de studio uit. Laat iedereen staan. Misschien een klein lessenaartje erbij, of een grote doorzichtige designerstatafel, maar staan is gezond en actief, en je kunt het ook niet te lang doen. En iedereen ziet er staand beter uit.  Het werkte bij de satire aller satires, Promenade. Voor de meer serieuzen onder ons: ook Poetry International experimenteerde er succesvol mee.

2: Kijk vanuit het publiek

Kunstprogramma’s op tv hebben te lijden van de knusheid van de kunstwereld. Noem het Grachtengordel of Gooise Matras: ook als ze een schrijfhuisje in Drenthe hebben komen schrijvers nog te vaak over de vloer bij hun uitgever, die meestal in de Randstad (lees: Amsterdam) zit. En daar komen ze redacteuren en presentatoren tegen, en drinken ze samen op terrassen en in schrijverscafé’s. Elk programma van Cornald Maas heeft daardoor last van bewonderingsoverschot en incrowdtoevloed.

Schrijvers zijn meestal onzekere mensen en zolang ze niet getraind zijn door Het Geheime Wapen van Hilversum kost het geweldig veel moeite om ze iets spontaans te laten zeggen, zeker als ze moeten staan. Presentatoren hebben ook de neiging de schrijver te bewonderen. Niks mis met bewondering, maar een beetje kritische distantie kan geen kwaad. Dat vinden kijkers fijn. Kijk dus mee met je kijker, die de schrijver in kwestie nog niet kent, en eerst eens wil weten wie die wel niet helemaal denkt dat die is. Gun jezelf dus een beetje Ischa.

3: Zet Drank en Drugs in.

De beste truc van Adriaan van Dis (het enige boekenprogramma waar ook jongeren naar keken) was de drank en het ritueel daaromheen. Ook de geheelonthouders stonden zo even stil bij een keuze die niets met het boek te maken had. En dat is goed. Bij zenuwen helpt dat, al zal yoga altijd gezonder zijn.

Dry Januari is natuurlijk geen goed moment om erover te beginnen, maar schrijvers zijn dus onzeker en dan wil een slokje wijn of iets sterkers wel helpen om de boel wat losser te maken. We hoeven niet allemaal Connie Palmen te worden, maar het is fijn om een schrijver ook als mens te zien op tv, en niet als een bespreker van filosofische concepten. Schrijvers (M/V/H) zijn soms best leuke mensen, en dat mag getoond worden.

4: Probeer niet populair te zijn

De moeilijkste tip: wees jezelf. In Hilversum denken ze graag heel lang na over formats, waar ze dan ook nog eens tests en commissies over doen. Daarom is het altijd zo’n duffe toestand. Zendermanagers vinden een half jaar genoeg om te groeien, dus daar heb je wel mee te schaften, maar heb schijt. Een boekenprogramma moet persoonlijkheid hebben.

Wel zou ik het fijn vinden als ze erin slagen om een presentator te vinden die kan luisteren, en vooral kan zwijgen. Dat laatste is lastig. Iemand die stiltes durft te laten vallen op tv is of stapelgek of anderszins snel weg, omdat na één seconde stilte  mensen al met hun internetprovider gaan bellen om te vragen of het web stuk is.

Maar een presentator die stiltes durft te laten vallen zou een verademing zijn, zeker in een boekenprogramma. Te vaak ontaardden die de afgelopen decennia in ‘Mijn Monologen in Het Bijzijn van Beroemde Schrijvers’ en dat is niet fijn. Leer daarvan. Die beroemde schrijvers waren namelijk heel erg goed in zwijgen. Daarom waren ze ook beroemde schrijvers. Een boekenprogramma waarin mensen stiltes laten vallen: ik zou ervoor tekenen.

5: Durf Dom te zijn

Kunstjournalisten – ik ben er zelf een – hebben de neiging te koop te lopen met hun kennis. Zeker in het bijzijn van kunstenaars, en al helemaal als er schrijvers in het spel zijn. Onzekere Artiesten (tautologie) maken je genadeloos af als je laat doorschemeren dat je niet van alles op de hoogte bent. Ze moeten al zo vaak diezelfde domme vragen beantwoorden, dus een betrekkend gezicht wil je niet als presentator. Daarom lees je je heel goed in. Maar dat hoef je niet te laten merken aan je publiek. Het publiek heeft die kennis niet, dus stel die vragen naar de bekende weg vooral wel, en schaam je daar niet voor. Wees, kortom, echt nieuwsgierig.

Met deze vijf tips komt er vast een prachtig programma uit, in deze bizarre zomer die we tegemoet gaan, waarin we hopelijk überhaupt weer de straat op mogen. Ik ga voor allebei duimen.