In Tirana opende vorige week de fototentoonstelling The Other Side. Daar zit een kant aan die eigenlijk niet bedoeld was.
Toerist in Tirana
In het zwembad op een dakterras in Tirana leunt een kale man in het water tegen de wand. Hij lijkt een toerist maar is in Albanië voor werk. Zodra ik hem vraag of het leuk werk is vrees ik een verslag over landbouwexport of industriële machines. Maar ik heb geluk.
De man blijkt fotograaf Ad Nuis te zijn. Hij opent over een paar uur in het Nationale Museum zijn fototentoonstelling The Other Side en nodigt me hartelijk uit te komen. Of ‘zijn’ tentoonstelling: hij is eigenlijk curator van een verzameling foto’s.
#Albania during communism, pictures secretly made by #Dutch photographers. Even the driver of the tour 30 years ago came to the opening. pic.twitter.com/Wvn8rOr3LK
— Dewi van de Weerd (@dewivandeweerd) August 18, 2017
(Ad Nuis zie je links op de foto, de buschauffeur rechts.)
Het enorme museum trekt die avond zo’n honderdvijftig man. Iedereen zweet van de zomerhitte en hoopt op de koele witte wijn na de toespraken. Maar de opening mag een succes genoemd worden. Vooral vanwege de buschauffeur die op zijn fiets aan komt zetten wanneer de opening bijna voorbij is.
Stiekem foto’s maken
Hij is het die fotograaf Piet den Blanken in 1987 rondreed in de bus met buitenlandse ‘kameraden’. Een hekel had hij aan de gids die van overheidswege alleen liet zien wat men toen mocht zien. Piet, die stiekem foto’s maakte van het alledaagse leven, wist een filmrolletje het land uit te smokkelen. Het doet de chauffeur veel dat zestig foto’s van het rolletje nu in het Nationale Museum hangen. Hij moet ervan huilen.
Missie geslaagd zou je zeggen.
Maar er zit een dubbele bodem aan de expositie.
The Other Side
De Nederlandse ambassade in Tirana wil met zachte kunst de Albanezen meer bekend maken met hun verleden. In plaats van ze af te schrikken met gruwelbeelden moet de tentoonstelling van menselijke, herkenbare foto’s het verleden toegankelijker maken. Vooral voor de jongeren. Door ze te tonen dat het leven ondanks de zwarte kant ook gewoon doorging.
Dat zie je dan ook in The Other Side: twaalf Nederlandse fotografen schoten beelden van het alledaagse leven in Midden- en Oost-Europa van rond de omwenteling. Veel zwart/wit, veel sombere tinten maar ook verrassend felle kleuren.
Het idee van de ambassade om de tentoonstelling naar Albanië te halen is dan ook prima. In hoeverre de jongeren zich er iets aan van zullen trekken valt te bezien. Ook hun leven gaat immers gewoon door. En dat leven lijkt vooral te bestaan uit selfies maken op de mobiele telefoon, geld verdienen en uitgaan.
Op naar de EU
Dat geeft echter niets voor de dame die op Ad Nuis afstapt en hem feliciteert. Ze werkt voor een of andere EU-gesubsidieerde instelling. ‘Om lid te worden van de EU moet Albanië meer Europees worden’, legt ze beslist uit. The Other Side draagt daar voor haar goed aan bij. Europa wil namelijk dat Albanië goed omgaat met haar verleden. Vermoedelijk om een en ander te voorkomen in de toekomst.
Van bunker naar museum
Vandaar ook het nieuwe Bunk’Art: de tot museum omgebouwde bunkers in de hoofdstad. En het House of Leaves, een museum over de voormalige veiligheidsdienst. Nobele projecten. Vincent van Gerven Oei denkt daar echter anders over. De Nederlander woont in Tirana en schrijft stekelige stukjes voor een website met de veelzeggende naam exit.al.
In 2015 sprak ik Vincent voor Cultuurpers al. Toen was hij nog bevlogen bezig met kunst. Dat ligt nu volgens hem in Albanië grotendeels op zijn gat. Vandaar ook dat hij zich stort op politieke verslaggeving. Hoe een project als Bunk’Art tot stand komt, hoe het gebruik van de publieke ruimte wordt gepland: hij weet er alles van. Albanië is vercommercialiseerd.
Albanië is voorbij, stelt ook een bevriend schrijfster. Maar dat vindt ze net zo goed van Kroatië en van Italië. De gehele cultuur draait er op winstbejag. Met een EU-lidmaatschap als heilige graal.
Besmet met het EU-virus
Want wie stelt dat EU-lidmaatschap de levensstandaard daadwerkelijk verhoogt? Meer geld maakt immers niet per se gelukkig. Integendeel, het lijkt een bevolking eerder af te stompen. Vandaar ook dat sommige Albanezen zich afvragen of sommige dingen niet beter waren onder dictator Enver Hoxha.
Kunst als massage voor EU-lidmaatschap
Het is daarom jammer dat een tentoonstelling als The Other Side iets te veel past in het straatje van de EU-strategen: omdat de EU-trein voort moet denderen naar meer markt en meer welvaart.
En de jongeren? Die zien de route naar EU-lidmaatschap natuurlijk helemaal zitten. Het dient hun doel van persoonlijke vooruitgang. Voor de oudere Albanezen zal het echter allemaal wel, hun leven gaat gewoon door. Met of zonder EU.
Kunst als levensader
Wat The Other Side desondanks in positieve zin laat zien is dat oprechte kunst door tijdschotten heen sijpelt. Als een constante factor legt het bewegingen van de mensheid vast.
Dat biedt zelfs een buschauffeur troost.
Ad Nuis over The Other Side: ’Het idee ervoor begon eigenlijk als een grap. Ik plaatste een wat mislukte foto op Facebook en collega-fotografen stuurden spontaan eigen foto’s in van het Oostblok. Het is geweldig dat ze deze tentoonstelling ondersteunen: het overzicht laat goed zien hoe fotojournalistiek in die tijd werkte.’ Deelnemende fotografen zijn: Vincent Mentzel, Bertien van Manen, Bert Verhoeff, Hans van der Meer, Piet den Blanken, Sabine Joosten, Ad van Denderen, Hans van den Bogaard, Bert Spiertz, Ton Broekhuis, Leo Erken, Ad Nuis.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
