Antonio Mancini, Lorenzo Delleani en Fillippo Palizzi, wie kent deze invloedrijke Italiaanse schilders niet? Blijkbaar heel veel mensen niet. Voel je niet schuldig, zelfs bij veel kunsthistorici doen de namen geen belletje rinkelen. Dit in tegenstelling tot Caravaggio, Leonardo da Vinci, Botticelli, Bernini en Titiaan. Deze kunstenaars hebben weinig introductie nodig: Italiaanse kunst, cultuur en identiteit worden meestal ontleend aan hun prachtige en beroemde kunstwerken. Voor het internationale publiek is de late negentiende eeuw met zijn kunstenaars echter vrij onbekend. Daar gaat nu verandering in komen.
Met de nieuwe tentoonstelling Sprezzatura – Vijftig jaar Italiaanse schilderkunst (1860-1910) geeft het Drents Museum een inzicht in deze roerige tijd vanuit het perspectief van Italiaanse kunstenaars. Een periode van eenheid, idealen, maar ook van onrust. Alleen al daarom is de expositie de moeite waard om te bezoeken; kunst bewonderen uit de periode die cruciaal was voor de identiteit en – breekbare – eenheid van het huidige Italië.
Eenheid in het land en op het doek
Eenheid is het sleutelwoord van Sprezzatura. De letterlijke eenwording van Italië in 1861. Eén kunststroming. Een nieuwe collectieve identiteit. “Italië is gemaakt, nu de Italianen nog!” , aldus politicus en schilder Massimo d’Azeglio. Een Italiaanse eenheid in de kunst. Het creëren van samenhang op het doek en in het land door middel van het combineren van nieuwe stijlen en technieken met eeuwenoude tradities.
Ook in de tentoonstellingsruimte van het Drents Museum zelf is eenheid te ontdekken. Hoewel de expositie vijftig jaar omvat en daarbinnen diverse thema’s en stromingen presenteert, heeft en geeft de tentoonstelling een organisch gevoel. De negenenzestig werken—waarvan de meeste nooit buiten Italië tentoon zijn gesteld— komen prachtig tot hun recht op de diverse gekleurde muren. De opstelling doet je denken aan idyllische Italiaanse huizen met romantische bogen. Ze geeft je dat zomerse vakantiegevoel.
Herinneringen en creativiteit
Het frisse kleurpalet van de romantische, maar ontembare Italiaanse natuur is een lust voor het oog. Bij de schilderijen van Venetië, van onder andere Giacomo Favretto, ging ik in mijn gedachten terug naar deze magische Italiaanse stad: de balkonnetjes over het water, de talloze bruggen en het Dogepaleis. Dat is zo fijn aan goede kunst; hij stimuleert de gedachten en prikkelt de creativiteit. Ook was ik gecharmeerd van twee, in mijn mening, ‘zachte’ werken van Tranquillo Cremona, Aantrekkingskracht en Moederliefde. Het thema—liefde— spatte van het doek. Zowel door de subtiele kleuren als door de expressies in de schilderijen
Eenheid was ook aanwezig in de indrukwekkende drieluiken. Deze werken zijn te vinden aan het einde van de expositie. In dit geval: het geheel is meer dan de som van de delen. Van idealisme en euforie naar divisionisme en realisme. Je ziet het grote geheel. Toch moet ik toegeven dat ik enkele schilderijen, zoals bijvoorbeeld Overpeinzing van een uitgehongerde van Emilio Longoni, uit de toon vond vallen, al had dit meer met de schilderstijl te maken dan met het thema. De toevoeging van citaten van de schilders en Italiaanse muziek maakt het Sprezzatura plaatje compleet.
Essentieel onderdeel van de Italiaanse identiteit
Tegenwoordig is Italië wederom een land van interne tegenstellingen. De verschillen worden nu gevierd, waar de nadruk in de late negentiende eeuw lag op de creatie van een uniforme Italiaanse identiteit. Kunstenaars van uiteenlopende afkomst zijn samengebracht omdat ze een beeld willen neerzetten van en voor het nieuwe Italië. Giovanna Ginex ( conservator en auteur) heeft gelijk, wanneer ze vertelt dat, om de Italiaanse identiteit in zijn geheel te begrijpen, de periode 1860-1910 onmisbaar is. Dit was de tijd waarin het land voor het eerst sinds de val van het legendarische Romeinse Rijk weer verenigd was. Het was een periode waarin dromen van een nieuw Italië verwikkeld raakten met politieke ontwikkelingen, maatschappelijke onrust en teleurstellingen. Hoe tragisch ook, het is een vruchtbare tijd geweest voor prachtige kunstwerken.
Onbekend maar daarom niet onbelangrijk
Veel van de werken in de tentoonstelling komen uit musea die ik in Rome en Venetië heb bezocht, maar waarschijnlijk heb overgeslagen voor de werken van —gezien vanuit de publieke opinie—beroemdere namen. Voor een goed beeld van een land, zijn kunst-en cultuurhistorie en identiteit, moet je natuurlijk alle relevante periodes en historische gebeurtenissen in ogenschouw nemen. Ik ben daarom blij dat het Drents Museum het publiek de kans biedt om verder te kijken dan hun neus lang is. Je bent natuurlijk nooit te oud om te leren en ontdekken. Door Sprezzatura heb ik een kunstenaar ontdekt van wiens kunstwerken ik zeer gecharmeerd was: Antonio Mancini.
Nederlandse connecties
Mancini was ‘een geniale gek’, volgens de Nederlandse schilder Johan Jacobson. Antonio Mancini nam contact op met Hendrik Willem Mesdag. Deze was op dat moment niet alleen een gevierde schilder, maar ook een fanatieke kunstverzamelaar. Mancini vroeg Mesdag om hem te steunen en de laatste gaat akkoord. Gedurende een vijftien jaren durend mecenaat, stuurt Antonio Mancini Mesdag zo’n tweeëndertig schilderijen. Na het zien van de zes kunstwerken in de Sprezzatura expositie, begrijp ik de fascinatie van Mesdag met Mancini’s kunst. Donkere, maar rijke kleuren die een element van drama toevoegen aan de weergegeven scene. Zijn stijl is een interessante combinatie van realisme en modernisme.
Ook zijn er drie Hollandse landschappen te zien van Lorenzo Delleani: Gezicht op Den Haag, Amsterdam en De Molen van Leiden. Hoewel het prachtige werken zijn, onderbreken ze wel het ‘La vita è bella’ gevoel dat ik ervaar, wanneer ik door de tentoonstelling wandel. Een soort van anachronisme. Niet in de chronologie van tijd, maar van sfeer en gevoel.
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
