Ondanks gesloten deuren produceerde het Wilminktheater meer dan ooit 

Nu de cultuursector langzaam maar zeker de coronacrisis en de lockdowns achter zich kan laten, is het tijd om terug te blikken. Hoe hebben ze het gedaan, de theaters, de clubs? Eerder besprak deze site het boek dat TivoliVredenburg schreef over het eerste jaar (Off/On). Nu is het tijd om te kijken naar hoe een schouwburg in ‘de regio’ de pandemie overleefde: Wilminktheater en Muziekcentrum Enschede. Artistiek directeur Simone Kratz: ,,Ik ben blij dat we veel artiesten, veelal ZZP’ers, aan het werken hebben kunnen houden.”

Het coronavirus vergrendelde tot drie keer toe de deuren van het Wilminktheater. Steeds weer vonden producties geen doorgang en werden premières en tours op de lange baan geschoven. Toch bleef het de afgelopen twee jaar, vanaf de eerste lockdown op donderdag 12 maart 2020, niet stil bij het Wilminktheater. Integendeel, intern waren het twee ronduit drukke en creatieve jaren. Het Wilminktheater legde zich toe op online platforms en eigen producties met als hoofddoel zijn publiek van theater te bedienen. Een ontwikkeling, gestimuleerd door de coronajaren, die het Wilminktheater ook na de laatste lockdown doorvoert. 

De eerste lockdown: Nederland gaat op slot

Hoe het allemaal begon. Donderdagmiddag 12 maart 2020. Nederland gaat vanwege het coronavirus voor het eerst op slot. Het nieuwe normaal deed zijn intrede en dat voelde allemaal nog wat onwerkelijk. Dat gold ook voor het hoofd Marketing van Wilminktheater en Muziekcentrum Enschede, Daniël Janssen: ,,In eerste instantie sloten wij op 12 maart de deuren met het idee dat dat een maandje zou duren”, zegt hij. 

Dat maandje werd twee maanden, want de aantallen van de coronabesmettingen stegen, de ziekenhuisbedden bleven vol en het vaccin was nog ver weg. Een open samenleving, met het inmiddels oude normaal, was onverantwoord. Het Wilminktheater zocht daarom in de afgelopen twee jaar naar andere manieren om zijn publiek te blijven ontmoeten. De eerste ideeën daarvoor ontstonden al aan het begin van de eerste lockdown. 

,,We gingen in eerste instantie aan de slag met annuleringen en verplaatsingen,” zegt Janssen. ,,Annuleren werd zo onze enige vorm van communicatie met het publiek. Dat begon ons al snel tegen te staan. We wilden iets doen en gingen kijken hoe we het publiek wel konden bereiken.” 

Puzzeltafel

Terwijl marketing zich ging bezinnen op een mooie concept, zat Artistiek directeur Simone Kratz aan de puzzeltafel. Want waar moeten alle doorgeschoven voorstellingen heen? ,,Deze puzzel kostte veel tijd en energie”, zegt Kratz. ,,Per impresariaat of producent moet je kijken wat zij willen: annuleren of op een later moment spelen? Iedereen wil graag spelen. Maar dan moet je erachter komen: wanneer? Want als programmeur werk je voor de samenstelling van het gehele programma jaren vooruit en heb je dus al het volgend seizoen grotendeels rond. Bovendien, is het organisatorisch haalbaar voor iedereen die meewerkt? Is het haalbaar qua techniek en productie? En voor de acteurs? En is het wel rendabel? Heeft het dus zin om door te schuiven of moet je besluiten dat het beter is om te annuleren?”

,,Uiteindelijk”, zegt Kratz, ,,verschoof of annuleerde ik in de periode van maart tot en met juni 2020 honderdvijfenzestig voorstellingen. Met alle producenten nam ik de mogelijkheden door. De instelling was positief: iedereen wilde spelen. Toch moest je, doordat je er niet uitkwam, veel te vaak besluiten dat annulering voor grote producties de enige optie was. Ook grote commerciële producties trof zo’n lot. Een voorstelling als Hello Dolly van de Theateralliantie en Medialane moest met grote pijn in het hart geannuleerd worden. Een voorstelling als Bruid te koop van de Nederlandse Reisopera, dat haar première op 14 maart 2020 had, verschoof ik en had pas in april dit jaar (2022) zijn première.” 

Maar, zegt Kratz, ik wil het nu hebben over wat we wél allemaal hebben gedaan sinds de eerste coronalockdown. ,,Want we willen er voor de mensen zijn.”

Met afstand

Het eerste concept dat uit de crisiskoker kwam, was de campagne ‘Met afstand uw theater’ in April 2020. Nederland zit dan nog steeds op slot en het Wilminktheater begint met ‘Met afstand uw theater’ om via digitale wegen en middels meerdere kunstdisciplines contact op te zoeken met zijn publiek thuis. Zo was er De Liedjes van de Grote Hoop: tien liedjes van huisartiesten die vanaf april 2020 verspreid werden via nieuwsbrieven. Tien weken lang kon u onder anderen Rosemarijn Luijten, Claudia Patacca, Anouk Stokkink en Anne de Blok horen zingen. Ook wist pianist Henk Ruiter de weg naar het Wilminktheater te vinden: hij maakte de serie ‘Henk Ruiter ontmoet’, een muziekserie waarin Ruiter collega’s en vrienden ontvangt om samen te spelen.

En er kwamen columns: de ‘Verhalen uit het souffleurshokje’ van Marco Krijnsen, ‘Luistertips’ van Jacques Klöters en de ‘Ode aan de Grote Drie’ van het publiek. Krijnsens aandeel bestond erin historische verhalen over het theater te delen, Klöters gaf u te weten wat fijn is om te kijken en horen en met uw herinneringen brachten wij samen Willem Wilmink, Harry Bannink en Henk Elsink terug op het podium. De Twentse cabaretiers bleven ook niet stil. Thijs Kemperink, André Manuel, Nathalie Baartman, Jan Riesewijk en Bert Eeftink maakten van april tot en met juni tien afleveringen Andermans V.I.R.U.S., een serie waarin de coronacrisis vanuit een satirische bril werd bekeken. 

Honderduit

Het einde van de eerste lockdown komt in juni 2020 in zicht. Nederland mag weer naar buiten en zoekt elkaar op, onder meer op terrassen. Maar ook op het Wilminktheater-festival Honderduit. Op dit meerdaags festival, van 3 tot 12 juli 2020, konden in totaal 100 bezoekers per dag genieten van een hele rits artiesten: de zanger(res)s(en) van De Liedjes van de Grote Hoop traden nu live voor publiek op, amateurgezelschappen Studio 65 en Music All Enschede lieten zich zien, Twentse cabaretiers maakte hun grappen en ook de pocketopera’s Pyranello en Willemijn Verkaik verschenen op het podium. De opbrengst ging naar de artiesten. 

Hoewel er veel weer mocht, bleef de regel van de anderhalve meter afstand. Samen met producent Gerard Cornelisse keek Kratz vooruit naar hoe dat vanaf september 2020 dan moest. Want een theaterstuk heeft het gevoel van een volle zaal nodig en de oude publieksopstelling zorgde onder de regel voor voelbare gaten. 

Andere zaalopstelling

Cornelisse pakte daarom de publieksopstelling van PAY. Zaal aan: het publiek nam niet meer plaats op de rijen, rode stoelen, maar aan ronde tafeltjes op het grote podium. Het podium stond nu tegen de achterwand. Op die manier pasten zo’n driehonderd mensen alsnog in de zaal én het was gezellig met elkaar. Kratz: ,,De opstelling voelde als een nachtclub van Las Vegas, dat vertelde zanger Danny Vera op 8 september mij. Je voelde de anderhalvemeterregel niet meer.”

Maar de investering in de lasvegasopstelling mocht niet baten. ,,Op 14 oktober 2020 kregen we te horen dat we maar voor dertig man mochten spelen”, zegt Janssen. ,,Stel je voor, onze Scrooge de Kerstmusical voor dertig man.” Dertig werd twee maanden later nul: woensdag 15 december ging Nederland voor de tweede keer op slot, ditmaal een harde, lange lockdown. De helft van de eigen kerstproducties werden geschrapt, te weten Santa’s Revue en Scrooge, en de andere helft kreeg een online versie (Kerst komt altijd concert en Diner veur ene). Ook alle grote zaalvoorstellingen gingen uit de programmering. 

Achter het doek

Toch raakte het Wilminktheater niet vleugellam. Want de inzet op digitale communicatie met publiek werd ook na de zomer van 2020 doorgevoerd, en in januari 2021 zelfs uitgebreid. Allereerst, het journalistieke platform ‘Achter het Doek’. ,,Voorheen was de papieren brochure het grote contactmoment met publiek, maar dat was altijd eenmalig”, zegt Janssen. ,,Via Achter het Doek is het contact blijvend. Dat verloopt via verdiepingsartikelen, audiovisuele content en podcasts. In februari 2021 vloeide de eerste artikelen uit de vingers van de redactie (Marco Krijnsen en ondergetekende).” 

Marco en ik maakten graag gebruik van Theaterpraat, de nieuw opgezette talkshow van het Wilminktheater waarin artiesten plaatsnemen op de bank om te vertellen over hun voorstelling in het seizoen 2021/2022. Door de lockdown was de agenda van artiesten leeggeveegd. Theaterpraat werd zo sinds januari 2021 een ontmoetingsplek voor de mensen uit het vak. Omdat kindertheater en kunst met Twentse tongval een eigen benadering benodigde, ontstonden de spin-offs Theaterpraatjes (gepresenteerd door Belicia Kuijpers) en Van Streek (gepresenteerd door Jan Riesewijk). 

Toekomstbestendige ventilatie

De ervaring met de coronazomer van 2020 was dat openluchtproducties door natuurlijke ventilatie en ruimte wel mogelijkheden bood. De productie van locatievoorstelling Vreemde Vogels kwam in januari op gang en kreeg in de zomer van 2021 zijn première. Ook de producties Hamlet van King’s Men en de Spaghettirellen van De Jonge Honden zagen door steun van het Wilminktheater uiteindelijk het zomerlicht aan het einde van de tweedelockdowntunnel. Over ventilatie gesproken, het Wilminktheater investeerde voor 300.000 euro in een toekomstbestendig luchtsysteem. 

In het eerste halfjaar van 2021 werkten artiesten van het Wilminktheater ook aan producties die voor de zomer uitkwamen. Voor kinderen kwam de poppenserie Drijfhout en Pup tot stand: Poppenmaker Joris van Veldhoven zorgt in De Kleine Willem voor de avonturen van deze hond en zijn baasje. Ook muzikale producties startte: met Songsmidse lieten singersongwriters eigen werk via de digitale wegen zien en horen, en Maarten de Groot, beter bekend als Martin LeGrande, maakte het album Find Calm met plaatselijk talent. Kinderen konden ook hun favoriete kinderlied kiezen tijdens de Willem Wilminkprijs en zagen 10 april Typhoon winnen. In de week van 10 april vond ook de Kindermuziekweek  plaats en was het BIG BANG Festival.  

Passie

April is ook de maand van Pasen, en hoewel de lockdown geen live passieconcert gedoogde, kwam er toch een digitale: de Markus Passie. Jos Pijnappel, Esther Pierweijer  en Wilmink Project Orkest brachten Jacob de Haans Markus Passie ten gehore. Diezelfde passie had dit jaar live op zondag 27 maart plaats.

Het Wilminktheater wilde niet alleen zijn vaste, bestaande publiek bedienen, maar pakte de handschoen op om op zoek te gaan naar nieuw publiek. Stadsprogrammeur Amir Firouztash kwam in december 2020 aan boord van het Wilmink-schip om die missie uit te voeren en zoekt sindsdien gemeenschappen in Enschede op die minder snel de weg naar het theater weten te vinden. Zo leidt hij Masters of Anatolia, een serie concerten met artiesten uit het Midden-Oosten. Op die manier maakt ook de Turkse gemeenschap onderdeel uit van het publieksbereik. Datzelfde doet hij met senioren (Seniorenraad), Enschedeërs met een migratieachtergrond (Zing Nederlands met mij) en jongeren (Young Creatives Academy). Ook helpt hij Gogbot en Concordia (Theater on Tour) bij het programmeren.

ZZP’ers betaald

,,Ik denk dat onze jongens en meisjes van de techniek nog nooit zo veel uren hebben gemaakt”, vat Kratz de veelheid aan activiteit tijdens de tweede maar ook andere lockdowns samen. ,,Ik ben blij dat we veel artiesten, veelal ZZP’ers, aan het werken hebben kunnen houden.” 

Kratz was enorm blij met de vele digitale activiteiten vanaf januari 2021, zeker omdat artiesten, allemaal ZZP’ers, zo alsnog inkomsten konden krijgen. Zelf begon Kratz voor de tweede maal aan de programmeerpuzzel: ,,Je moet je voorstellen, een groot deel van de doorgeschoven voorstellingen uit 2020 moesten nu weer doorgeschoven worden. De puzzel van de programmering van 2020/2021 was uiteindelijk gelukt. We hadden onze meest drukbezette agenda ooit, ongeveer vierhonderd optredens. Een groot deel van die vierhonderd voorstellingen moesten nu ook weer ergens heen.” 

Publieksvertrouwen

,,Vanaf september 2021 openden wij de deuren en zetten we vanaf het begin in op het herwinnen van het publieksvertrouwen”, zegt Janssen. ,,Dat moet je opnieuw opbouwen. Bij Honderduit in juli 2020 merkten we veel spanning. Onzekerheid over de veiligheid van een bezoek. Gelukkig zaten we een jaar later vol in de vaccinatiecampagne.” 

Dat vertrouwen herwinnen ging ook goed. Eind november beleefde het Wilminktheater een piek. ,,We hadden honderden misschien zelfs duizend bezoekers voor Fred van Leer, het Queen-concert en Snelle. Alle voorstellingen van onze eigen productie De Boerenopstand  in Tubbergen waren uitverkocht. We planden nieuwe bij.”

Kerstvoorstellingen geannuleerd

Toch moet het Wilminktheater nog een laatste domper verwerken en die kondigde zich in dezelfde maand aan als de publiekspiek. In november 2021 schreven media dat de besmettingsaantallen wederom stegen. Op 18 december 2021, vlak voor de kerstvakantie, sloot Rutte opnieuw de culturele sector. Wederom werden dus ook de kerstvoorstellingen geannuleerd. Wéér kon de musical Scrooge niet door en weer geen kerstconcert. Ook kerstrevue ‘Willems Kleine Kerst’ van huisregisseurs Abel leeman en Chaira Re halveerde in aantal optredens. Ook de Tubbergen-voorstellingen werden afgeslankt: minder publiek per voorstelling in de gymzaal en het uiteindelijke debat tussen boeren en politici, ‘Vrijheid & Verantwoordelijkheid Tubbergen’, vond online plaats

Nu, half april 2022, lijkt de worsteling van het Wilminktheater met het coronavirus en de maatregelen ten einde. Terugkijkend weet Kratz dat grote lessen zijn geleerd en dingen in gang zijn gezet die niet meer omkeerbaar zijn. ,,De praktijk en realiteit zijn veranderd”, zegt Kratz. ,,De hele bedrijfsvoering ging op de schop. Het is nu zo dat je korter op de bal programmeert. Niet een jaar vooruit. Ook moet je flexibeler zijn in het programmeren: meer bereid zijn om bij te schakelen.”

Eigen producties

Wilminktheater-producent van eigen producties Ellen Wisse beaamt dat het programmeerspel anders gespeeld wordt. ,, De flexibiliteit is belangrijk. Die verkrijg je deels door op eigen, regionale producties in te zetten. Dan ben je theater en producent en heb je controle over hoe en wanneer je je aanbod wil vertonen. Omdat wij sinds een aantal jaar hierop hebben ingezet, hebben wij een hele rits eigen producties.” Wat er in 2022 van eigen hand aankomt: de Uitreiking van de Willem Wilminkprijs, Kindermuziekweek, het Big Bang festival, de (live) Markus Passion, het ABBA concert, Geen moederdag van Magda Nij Bijvank en kinderproducties Ben en het eendje en Schooltv Consent. Andere grotere producties zoals Van Katoen en Water staan ook in de planning en zelfs steigers.  

Twee jaar later en een opgestart digitaal platform, drie lockdowns, een handvol eigen producties en zeshonderd verplaatste of geannuleerde voorstelling verder kan Kratz even op adem komen. ,,Nu pas heb ik het even rustig.”