Wat als iedereen de baas is? Acrobaten vinden vertrouwen in collectief werken aan ‘Meander’

Het is muisstil in de studiozaal van Korzo in Den Haag. Op de tribune enkele tientallen toeschouwers, op het toneel een kluwen lijven, die schuifelend, zuchtend en in uiterste krachtsinspanning op, over, onder elkaar door glijdt, klimt, en balanceert. Indrukwekkend, sensueel ook, deze doorgaande beweging die niet van  applausmoment naar applausmoment rent, maar je juist ademloos laat volgen hoe het ene hoogtepunt alweer voorbij is als het volgende zich aandient.

We zitten bij een werksessie van Meander, een circusvoorstelling die in een heel open proces tot stand is gekomen. Een hele club artiesten, lichtontwerper, dramaturg, vormgever, partneracrobaten en dansers, maakt samen iets dat uiteindelijk moet gaan vloeien en kronkelen als een rivier. Pioniers Martha en Kim, acrobaten Knot on Hands en Felix Zech slaan hiervoor de handen en de lijven ineen. Dat leidt tot een project dat in meer opzichten vernieuwend is. 

Alles samen beslissen

Meander zet een nieuwe mijlpaal in de vervlechting van moderne dans en circus, zoals ook Piet van Dycke al een tijdje laat zien. Diens voorstellingen zijn inderdaad een voorbeeld voor deze groep makers, vertellen ze in een kort gesprek na afloop. Tegelijk verkennen ze een nieuwe manier van werken, waarbij niemand de baas is. Elke beslissing, of het nu om vormgeving, flyers, belichting of beweging gaat, komt uit de groep voort en wordt door iedereen gedragen. Hoe werkt dat? 

Volgens Thijs Bastiaans van Knot on Hands heeft dat te maken met een ‘hive mind’: “ik heb ooit eens gelezen over een experiment waarbij ze een groep deskundigen en wetenschappers aan een bepaald probleem lieten werken, en tegelijk ook een heel diverse gemeenschap van betrokkenen aan het werk zetten. Toen bleek dat die hele diverse groep uiteindelijk met iets kwam dat het beste uitpakte voor iedereen.” 

Ping-pongen

“Zo werken wij ook. Iedereen afzonderlijk heeft heel goede ideeën, maar als je al die ideeën samenvoegt komt er iets uit dat meer is dan de som der delen.  Dat komt ook omdat we heel intensief werken vanuit gelijkheid. Tussen mensen, tussen genders. We doen niets met het spanningsveld tussen man en vrouw, we willen gewoon mens zijn. En we vernieuwen met Knot on Hands ook de traditionele verhoudingen. Dus bij ons staat er geen klein meisje op de schouders van een grote man. Wij laten zien dat het ook andersom kan. En dan tonen  we dat niet als iets speciaals, maar als iets dat de gewoonste zaak van de wereld is.”

Felix Zech beaamt dat: “Ik kan best zelf een idee hebben, en dat uitproberen, maar als ik dit idee kan delen met anderen, die er net zo in staan als ik. dan gaat het ping-pongen en wordt het vanzelf meer. Dat kun je alleen bereiken als je elkaar begrijpt en altijd uitgaat van een ‘ja’. 

Geen twijfel

Zo ging het ook met die krioelende scène die ze lieten zien in Korzo. In deze werksessie legden ze aan de toeschouwer twee varianten voor. De eerste, zonder lichteffecten en muziek, de tweede in de vorm zoals ze die later met elkaar hadden bedacht. Nu met het theaterlicht uit en sfeer- en doemvolle muziek, terwijl ze zichzelf met een enkele draagbare ledlamp beschenen.  Het verschil was enorm, en zo was ook de beleving van het publiek. Sommige toeschouwers vonden de kale versie mooier, terwijl anderen juist diep onder de indruk waren van de meer theatrale, duistere scène.

Of ze door zulke reacties niet aan het twijfelen gebracht werden, vroeg ik na afloop. “In dit geval niet, want we hebben hier al heel lang aan gewerkt en het past perfect in de opbouw die er nu is.” 

Strandbeesten

Toch gaat het niet altijd vanzelf. Je kunt in zo’n collectief proces ook heel lang om de pot heen blijven draaien. Een dag voor deze werksessie was er zo’n moment dat er nu toch echt een besluit moest worden genomen, over een bepaalde scene. Sommige leden van het collectief wilden die eruit hebben, omdat dat dramaturgisch beter was, maar weer anderen beschouwden die scène als hun lieveling. Toen is er veel over gepraat, maar hebben ze toch uiteindelijk samen besloten dat de dramaturg in dit geval gelijk had. 

Is het niet een risico dat je dan een voorstelling krijgt die alleen uit compromissen bestaat? Felix en Thijs erkennen dat, maar zien vooral voordelen in de manier van werken die ze nu volgen: “Onze inspiratiebron zijn de Strandbeesten van Theo Janssen. Die bestaan uit allemaal schijnbaar losse onderdelen, met hun eigen bewegingen. Samen komen ze tot iets wat er waanzinnig uit ziet en heel groot is. Dat beeld geldt niet alleen voor de voorstelling, maar ook voor ons werkproces. We laten ons leiden door de wind van de collectieve inspiratie. Dan kijk je naar een grote beweging waarin de afzonderlijke kunde en talenten in op zijn gegaan.”

Volledig vertrouwen

Zulk teamwork, dat zou een voorbeeld kunnen zijn voor andere bedrijfstakken. Thijs en Felix beamen dat. Ze geven er zelfs workshops over. “Het beste teamwork kun je alleen bereiken door elkaar volledig te vertrouwen”, vertelt Thijs. “Je moet inzien dat je soms iets doet dat tegen je ego ingaat, maar dat voor de groep beter is. En er vervolgens op vertrouwen dat niemand individueel met de eer gaat strijken.”

Maar als de hele wereld hun manier van denken en werken zou overnemen, doemt een ander probleem op: “Niemand zou nog naar onze shows komen, omdat iedereen het al zelf doet.”