#HF11 Thomas Adès sails his own ship and steers across familiar waters with new compositions

The ark as the earth, as a spaceship carrying us through the chaos of the universe to a safe haven. The pole star as the apparent magnetic centre of the universe around which all the stars revolve. No, this is not woolly new age chatter, these are the starting points for Tevot and Polaris, two major orchestral works by Thomas Adès, which had their Dutch premiere under the direction of the composer himself.

Pianist, dirigent en componist, alles gaat de net veertig geworden Brit verbluffend gemakkelijk af. Zijn twee opera’s, Powder her face and The Tempest, worden in tegenstelling tot vrijwel alle nieuwe opera’s wél regelmatig hernomen en alle grote orkesten van de wereld willen hem wel een compositieopdracht verlenen. Er is iets merkwaardigs aan de hand met Adès: lieveling van critici en publiek. Zijn muziek is onmiskenbaar virtuoos, sommige passages van zijn vioolconcert lijken bijvoorbeeld onspeelbaar, maar bevat tegelijkertijd melodielijnen die als zondanig herkenbaar zijn, waardoor zijn muziek zelfs bij een allereerste beluistering aanslaat en niet zelden weet te ontroeren. Daarbij laat Adès zich niet alleen inspireren door klassieke meesters, maar evenzeer door jazz, popmuziek en desnoods het geluid van een iPhone of een tram.

Adès schuwt evenmin het grote canvas: de orkestbezetting voor Tevot is Mahleriaans, compleet met gestemde aanbeelden en een waar leger aan overig slagwerk. Voor het grote gebaar is hij ook al niet bang; het stuk eindig met een stralend majeur akkoord, uiteraard forte gespeeld. Op zulke momenten denk je onvermijdelijk aan de tweede van Mahler, maar nog geen tien minuten eerder klinkt het onmiskenbaar als Sibelius. Maar welke? De vijfde of de zevende? En het begin, is dat nou Stravinsky maar dan met onwaarschijnlijk hoge topnoten? En horen we in het derde deel van het vioolconcert nou echt een flard Led Zeppelin?

Ja en nee. Het lijkt wel Sibelius, maar is het overduidelijk niet. Want Adès citeert niet, maar heeft alles zich zo eigen gemaakt én voegt daar ongekende ritmische texturen aan toe, waardoor iets ontstaat dat inderdaad staat als een stevig schip dat over vertrouwde wateren vaart, maar een geheel eigen koers volgt. Met Adès als stralend middelpunt.

Thomas Adès, Vioolconcert ‘Concentric Parts’, Polaris Voyage for Orchestra, Tevot. Koninklijk Concertgebouw Orkest, Leila Josefowicz (viool), o.l.v. Thomas Adès. Gezien: 17 juni, Concertgebouw, Amsterdam