#HF11 Thomas Adès vaart zijn eigen schip en stuurt over vertrouwde wateren met nieuwe composities

De ark als de aarde, als een ruimteschip dat ons door de chaos van het heelal naar een veilige haven voert. De Poolster als ogenschijnlijk magnetisch middelpunt van het heelal waaromheen alle sterren draaien. Nee, dit is geen zweverig new age geleuter, het zijn de uitgangspunten voor Tevot en Polaris, twee grote orkestwerken van Thomas Adès, die onder leiding van de componist zelf hun Nederlandse première beleefden.

Pianist, dirigent en componist, alles gaat de net veertig geworden Brit verbluffend gemakkelijk af. Zijn twee opera’s, Powder her face en The Tempest, worden in tegenstelling tot vrijwel alle nieuwe opera’s wél regelmatig hernomen en alle grote orkesten van de wereld willen hem wel een compositieopdracht verlenen. Er is iets merkwaardigs aan de hand met Adès: lieveling van critici en publiek. Zijn muziek is onmiskenbaar virtuoos, sommige passages van zijn vioolconcert lijken bijvoorbeeld onspeelbaar, maar bevat tegelijkertijd melodielijnen die als zondanig herkenbaar zijn, waardoor zijn muziek zelfs bij een allereerste beluistering aanslaat en niet zelden weet te ontroeren. Daarbij laat Adès zich niet alleen inspireren door klassieke meesters, maar evenzeer door jazz, popmuziek en desnoods het geluid van een iPhone of een tram.

Adès schuwt evenmin het grote canvas: de orkestbezetting voor Tevot is Mahleriaans, compleet met gestemde aanbeelden en een waar leger aan overig slagwerk. Voor het grote gebaar is hij ook al niet bang; het stuk eindig met een stralend majeur akkoord, uiteraard forte gespeeld. Op zulke momenten denk je onvermijdelijk aan de tweede van Mahler, maar nog geen tien minuten eerder klinkt het onmiskenbaar als Sibelius. Maar welke? De vijfde of de zevende? En het begin, is dat nou Stravinsky maar dan met onwaarschijnlijk hoge topnoten? En horen we in het derde deel van het vioolconcert nou echt een flard Led Zeppelin?

Ja en nee. Het lijkt wel Sibelius, maar is het overduidelijk niet. Want Adès citeert niet, maar heeft alles zich zo eigen gemaakt én voegt daar ongekende ritmische texturen aan toe, waardoor iets ontstaat dat inderdaad staat als een stevig schip dat over vertrouwde wateren vaart, maar een geheel eigen koers volgt. Met Adès als stralend middelpunt.

Thomas Adès, Vioolconcert ‘Concentric Parts’, Polaris Voyage for Orchestra, Tevot. Koninklijk Concertgebouw Orkest, Leila Josefowicz (viool), o.l.v. Thomas Adès. Gezien: 17 juni, Concertgebouw, Amsterdam