Passio-Compassio roept op tot filosofische overdenkingen. Een socratische dialoog. #hf12

Dodo-recensenten Maarten Baanders en Mariska van der Meij bezochten allebei de voorstelling Passio-Compassio, en raakten in gesprek.

 

– uit het programmaboek van Passio-Compassio – 

Alle mensen ervaren lijden, ongeacht hun godsdienst of hun culturele achtergrond. Net als liefde resulteert ook lijden in passie. Kunst en godsdienst zijn beiden in staat om de cyclus van lijden en passie te transcenderen. Als dat gebeurt, wordt de pure emotie van de passie getransformeerd tot een universeel bewustzijn waarin we ook de ander waarnemen. Passie wordt Compassie. 

 

Mariska van der Meij:

Maarten, voordat we de zaal betraden zei jij dat we een nogal idealistische voorstelling zouden meemaken, over het verbinden van oost en west. En je wist niet of het zou werken.

 

Maarten Baanders:

Bach met een oosterse saus eroverheen: ik verwachtte dat ik voortdurend naar het origineel zou verlangen. Ik ben over het algemeen geneigd te vinden dat muziek onaangetast uitgevoerd moet worden. Voorzover dat mogelijk is natuurlijk. Vandaar dat ik een beetje terughoudend de zaal inging.

 

Fadia El-Hage – zangeres

 

Mariska van der Meij:

Voor mij werkte het wonderwel. Ik ben geen aanhanger van authenticiteit zoals sommige oude-muziekliefhebbers. Gustav Leonhardt, pionier van de historische uitvoeringspraktijk, zou zich in zijn graf omdraaien bij een bewerking van de passies van J.S. Bach zoals dat gebeurde in Passio-Compassio.

Eigenlijk bevreemdend, want de heer Bach zelf was ook niet bepaald een heilig boontje in het ‘authentiek’ omgaan met notenmateriaal. Hij bewerkte bijvoorbeeld het beroemde Stabat Mater van Pergolesi voor de Duitse tekst van psalm 51. Pergolesi’s Amen sluit in mineur, maar Bach had daar mooi lak aan. Hij componeerde er doodleuk een tweede ‘Amen’ achter. In majeur!

Wat is authentieker: een uitvoering van Bach op historische instrumenten of een hedendaagse uitvoering van een Perzische berwerking van Bach? Zowel Bach als Perzië zijn ver van ons vandaan. De eerste in tijd; de tweede in plaats.

Dan rijst de vraag: wat is authenticiteit eigenlijk? Authenticiteit kan ook worden opgevat in de zin van ‘oprecht’. Een kunstuiting die recht tot het hart spreekt.

 

Maarten Baanders:

Ik moet toegeven dat ik ook ‘om’ ben. Vooral in de tweede helft vond ik het magistraal klinken en sleepte de muziek me helemaal mee.

Bach kreeg een heel nieuw soort vervoering, zoals de loom makende, zinderende zon in het midden-oosten ook kan maken dat je uit je alledaagse beperkingen getild wordt.

 

Mariska van der Meij:

Ook ik moest wennen. Niet zozeer aan Bachs Erbarme dich in een vreemd Arabisch jasje, als meer aan de tekst. Verschillen tussen de Arabische en de Europese musici waren intrigerend. De eersten omspeelden hun stem, fluit of snaren op omfloerste manier.

Maar door de teksten raakte ik verward. Ik merkte dat zonder het ritueel van de Mattheus-Passion-als-concert-met-Pasen de teksten veel meer raakten. De betekenis werd ineens ‘echt’. “Ik maak zelf wel uit wat ik van deze Jezus vind”, hoorde ik mezelf denken. Raar. Want daar denk ik nooit meer over na tijdens authentieke uitvoeringen. Dan is tekst een gegeven.

 

Maarten Baanders:

Inderdaad, de tekst. Het idealisme waar ik het over had ging namelijk ook over de inhoud van de voorstelling. De teksten van heel uiteenlopende herkomst werden gemixt: de woorden van Bachs passiemuziek, Perzische poëzie van de mysticus Rumi en andere religieuze teksten.

Ze trokken voortdurend mijn aandacht en hadden een lading die volledig op de muzikale sfeer aansloot.

Uit die mix van teksten spreekt het idealistische idee dat religieuze ervaringen dichtbij elkaar liggen, of ze nu een christelijke of islamitische of nog andere achtergrond hebben. Religies hebben scherpe kantjes, d.w.z. ze zijn onverdraagzaam tegenover elkaar en die scherpe kantjes worden hier mooi weggenomen.

 

Mariska van der Meij:

Wát een prachtige samenkomst van de piëtistische teksten van Bachs librettist Picander en de mystieke poëzie van de Perzische Jalal ad-Din Rumi. Beiden benadrukten het persoonlijke, het eigene, van de zoektocht naar geloof en liefde:

Ben je vastbesloten de Vriend na te streven,

O hart, beoefen dan het afstand doen:

aan het vuur lijf en ziel prijs te geven

Blijft altijd de eerste plicht van de vlinder 

– Rumi – 

Deze voorstelling beoogde misschien een idealistische overbrugging van oost en west, of religieuze verdraagzaamheid. Maar het bereikte bij mij een zeer persoonlijke transcendentie – door middel van de verbinding van oost en west, van oud en nieuw. Is dat cultuurrelativistisch?

 

Maarten Baanders:

Ik had bij het betreden van de zaal dezelfde aarzeling: leidt religie-relativisme niet tot verlies aan diepte en karakter?

 

 

Mariska van der Meij:

Toch is het geen relativisme, denk ik. Het is een hedendaags uitdrukken van mystiek: een persoonlijke band opbouwen met God. Hoe kleverig dat ook klinkt. Daarom geloof ik heilig in het creatief hergebruik van (ook religieuze) kunst. Oren en ogen opnieuw spitsen. Met een frisse blik de schoonheid van het verleden te zien.

 

Maarten Baanders:

Ik zie het uiteindelijk ook niet als relativisme. Daarvoor was de vervoering te overtuigend aanwezig.

De dansende derwisjen straalden dat ook uit. De manier waarop ze in hun wentelingen opgingen was adembenemd en zeer intens. Hoe in zichzelf gekeerd ieder ook danste, ze gaven het gevoel dat ze over de hele aarde zweefden.